Koha për të ndalur përkëdheljen e presidentit autoritar të Serbisë

Pas rreth një dekade në pushtet, autoritarët veteranë pothuajse gjithmonë përballen me një udhëkryq: a do të intensifikojnë represionin, do të ngulitin edhe më shumë rrethin e tyre të kapitalizmit klientelist dhe do të shtrydhin atë që ka mbetur nga mediat e pavarura, apo do t’i nënshtrohen thirrjeve të opozitës për reforma. Kjo është përsëritur shumë herë në botë gjatë dekadave pas luftës së ftohtë. Autokratët pothuajse gjithmonë zgjedhin qasjen e parë dhe bëhen më të ashpër. Tani, me protestues antiqeveritarë në rrugët e kryeqytetit, Beograd, Aleksandar Vuçiç i Serbisë përballet me këtë zgjedhje. Për tetë vjet si president i Serbisë, dhe përpara kësaj si kryeministër, ai ka qeverisur me një dorë gjithnjë e më ndërhyrëse, por ende udhëheq më shumë një demokraci të menaxhuar sesa një autokraci të mirëfilltë. Vuçiç ka kryer një manovër të ngjashme të ekuilibrit edhe në skenën globale. Ai ka pasur marrëdhënie korrekte me Moskën pa qenë aq miqësor sa të zemërojë BE-në dhe SHBA-në; ai ka mbyllur njërin sy ndaj shitjes së armëve serbe drejt Ukrainës. Ai ka joshur Pekinin për miliarda dollarë investime në industri dhe infrastrukturë. Edhe pse Serbia mbetet vetëm një kandidate për anëtarësim në BE, Vuçiç ka lidhje të ngushta me liderë të bllokut si presidenti francez Emmanuel Macron dhe presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen, jo më pak përmes ofrimit të mundësisë që kompanitë minerare evropiane të shfrytëzojnë rezervat ende të paprekura të litiumit në vend për të fuqizuar misionin e Evropës për pavarësi më të madhe energjetike. Ai gjithashtu krijoi marrëdhënie të mira me bashkëpunëtorë të afërt të Donald Trump gjatë mandatit të parë të këtij të fundit. Manovrat e Vuçiç mund të meritojnë të studiohen nga shtete të tjera me orientim të shumëfishtë. Por në atdhe ai po i vjen fundi rrugës, teksa frustrimet ndaj sundimit të tij të paqartë dhe jo llogaridhënës kanë shpërthyer në protesta. Shkëndija ishte shembja e çatisë së një stacioni treni nëntorin e kaluar në qytetin e Novi Sadit, që vrau 16 persona. Stacioni ishte rinovuar nga kompani kineze nën nismën “Brezi dhe Rruga” të Kinës. Kundërshtarët e Vuçiç e fajësojnë shembjen për korrupsionin shtetëror, qeverisjen e dobët dhe mbikëqyrjen e mangët, të cilat ata i shohin si tipare dalluese të regjimit të tij.

Që nga nëntori, demonstruesit e opozitës herë pas here kanë dalë në rrugë në numër të madh, së fundmi duke kërkuar zgjedhje të parakohshme. Java e kaluar shënoi protestat më të dhunshme deri tani, me përplasje me policinë në disa qytete. Gjatë viteve, Vuçiç, dikur një nacionalist ekstrem në rini, ka shfrytëzuar ndjenjat panserbe dhe irredentizmin në minoritetet serbe në Bosnje dhe Kosovë për të forcuar mbështetjen. Por kjo kartë mund të ketë humbur fuqinë e saj.

Teorikisht, Vuçiç mund të hiqte kufizimet mbi mediat jo-shtetërore, të hapte terrenin politik për opozitën dhe të niste hetime realisht të pavarura për skandale si shembja e stacionit në Novi Sad. Të tilla lëvizje do të ndihmonin gjithashtu përpjekjen e gjatë dhe të ngecur të Serbisë për anëtarësim në BE. Por reforma nuk është rruga e autokratit: Vuçiç po sillet sipas modelit dhe po shtyp edhe më fort. BE-ja dhe Britania e kanë toleruar për shumë gjatë. Realpolitik ka reflektuar dëshirën për të mos parë Serbinë duke rrëshqitur në orbitën e Rusisë. Por kjo qasje e mospërzierjes nuk është më e qëndrueshme. Vuçiç duhet të shtyhet të jetë më i përgjegjshëm dhe të mbajë zgjedhje realisht të ndershme; kjo gjithsesi është thelbësore për çdo shpresë për anëtarësim në BE. Alternativa është që Serbia do të rrëshqasë në të njëjtën rrugë që Gjeorgjia ka marrë fatkeqësisht, duke u bërë një demokraci e rreme mbi të cilën BE-ja nuk ka ndikim dhe për tepricat e së cilës ajo nuk mund të bëjë më shumë se të lëshojë deklarata proteste. Amerika duket se është tërhequr përkohësisht nga terreni ballkanik. Por Mbretëria e Bashkuar dhe BE-ja jo. Ata duhet të veprojnë dhe të përdorin levën e tyre ekonomike. Nëse nuk e bëjnë dhe Serbia përparon më tej në rrugën autoritare, nuk do të jetë vetëm Vuçiç fajtori, por edhe mbështetësit e tij perëndimorë që mbyllin sytë.