Jemi lënë në mëshirën e fatit

Denko Maleski – 25.07.2025

Dje lexova se Shqipëria, e vendosur për t’u bërë anëtare e BE-së deri në vitin 2030, po hap kapitullin e fundit në negociatat e anëtarësimit. Maqedonia, në një horizont afatgjatë, është tërhequr nga një garë që në fakt nuk ka qenë kurrë reale për politikanët maqedonas. Sepse çfarë gare është ajo që zgjat 25 vjet në një përplasje me Greqinë për Aleksandrin e Madh, dhe që tashmë po përsëritet për Goce Dellçevin me Bullgarinë? Ne nuk pranojmë asnjë faj për ndërtimin e identitetit maqedonas mbi themele kulturore dhe historike të botës helenike, dhe për këtë arsye nuk kemi mësuar asnjë mësim. Tani, në përplasjen për historinë me Bullgarinë, themi se jemi zotëruesit e vetëm të së vërtetës historike. Pikë.

Pas shpalljes së partisë në pushtet për “fundin e durimit të popullit maqedonas të përhershëm të keqtrajtuar” fshihet arratisja nga përgjegjësia për t’u përballur seriozisht me kontestin identitar me Bullgarinë. Edhe pse politikanët me formim më të gjerë duhet ta dinë se nuk ka pasur dhe nuk ka asnjë gjasë që dy shtetet të heqin dorë nga këta figura (dhe mite) historike, ne me këmbëngulje “hyjmë në gojën e luanit”. Në vend që me politikë të mençur të anashkalojmë nacionalizmat e tyre, të cilët edhe sot e kësaj dite e mohojnë kombin dhe gjuhën tonë, dhe të kërkojmë dialog me ata racionalët, ne për herë të dytë hyjmë në konflikt të drejtpërdrejtë me mohuesit.

Përplasja me Bullgarinë është në mënyrë disproporcionale më e vështirë se ajo çerekshekullore me Greqinë. Me Greqinë, konflikti mund të zgjidhej me diktat: çfarë na lejohet dhe çfarë nuk na lejohet si shtet dhe si popull – dhe kështu ndodhi me Marrëveshjen e Prespës, që na imponoi kushte dhe një emër të ri. Kjo është ajo që ndodh kur përpiqesh të ndash historinë e dy popujve, grek dhe maqedonas, të cilët nuk kanë pasur asgjë të përbashkët përveç atdheut të quajtur Maqedoni, mbi të cilin kanë bashkëjetuar. Por si mund të ndahen popuj që kanë ndarë një pjesë të së kaluarës së përbashkët? Këtu diktatet nuk ndihmojnë. Ndihmon vetëm diplomacia dhe përpjekja për të kuptuar qëndrimin e palës tjetër.

Udhëheqja jonë aktuale politike e krahason sjelljen e Bullgarisë ndaj Maqedonisë me atë të Rusisë ndaj Ukrainës. Por këtu përfundon çdo krahasim. Rusia është një autokraci që i dënon qytetarët me burg për mendime ndryshe mbi Ukrainën. Bullgaria është një demokraci, në të cilën ekziston pluralizëm pikëpamjesh politike, përfshirë edhe ato liberale që na shikojnë ne dhe gjuhën tonë me respekt. Është e vërtetë, ata janë pakicë e vogël. Por me shumë gjasë, edhe sot e kësaj dite, opinioni dominues është ai i shprehur nga presidenti i parë demokratik i Bullgarisë, Zhelev, sipas të cilit, megjithëse bullgarët s’kanë të drejtë t’u thonë maqedonasve se kush janë, shumica e opinionit publik dhe qarqeve shkencore bullgare ende mendojnë se ne nuk jemi “komb i vërtetë”.

Dhe çfarë do të bëjmë? Do të ankohemi pafund për integrimin europian derisa ata të ndryshojnë mendje? Pikërisht kjo realitet kërkon një qasje tjetër nga ana jonë, sepse ajo aktuale – që mohon çdo të kaluar të përbashkët, në kundërshtim me faktet historike – vetëm sa e ushqen nacionalizmin bullgar.

Narrativa liberale e intelektualëve bullgarë me të cilët jam në debat është njëkohësisht një narrativë europiane dhe botërore: kombi maqedonas ekziston, ashtu si edhe gjuha maqedonase, dhe fillimet e tyre shfaqen në mesin e shekullit XIX. Prandaj, teza se “u zgjuam” si maqedonas një mëngjes të vitit 1944 është e pakuptimtë. Kjo narrativë – në përputhje me linjat e mendimit të Misirkovit dhe historianit maqedonas Katardzhiev – është themeli mbi të cilin duhet të ndërtojmë marrëdhëniet e ardhshme me fqinjët tanë. Është marrëveshja rreth së cilës duhet të bashkohemi përmes një dialogu të brendshëm, përpara se të dalim përballë Europës.

Por do të kalojnë shumë vite deri atëherë, sepse një transformim i tillë i mendësisë, që duhet të depërtojë përmes dekadave të propagandës zyrtare antibullgare, është i jashtëzakonshëm.

As realiteti i ri ndërkombëtar nuk flet në favor të një zgjidhjeje të shpejtë të mosmarrëveshjes maqedono-bullgare. Në kontekstin e ri gjeopolitik të konfrontimeve dhe bashkëpunimeve mes fuqive të mëdha, rrallëkush mendon për shtetet e vogla – përveçse si monedhë këmbimi. Kanë kaluar kohët kur Amerika dhe Europa, me pasion, dëshironin të formësonin botën sipas imazhit të tyre demokratik.

Në atë përpjekje për të ndërhyrë në punët e brendshme të shteteve për transformimin e tyre demokratik, Amerika u rrëzua ekonomikisht, dhe me idenë “Ukraina në NATO”, e çoi botën buzë një lufte bërthamore. Tani, jo vetëm që forcat liberale brenda vetë shteteve janë lënë në mëshirën e nacionalizmave të tyre, por edhe politikat e jashtme të këtyre vendeve janë lënë në mëshirën e fatit. Mjerë Maqedonia, është mendimi që vjen natyrshëm. Askush nuk duket ta ketë vënë re deklaratën e ambasadorit amerikan në Serbi, dhe ish-ambasador në Maqedoni, Christopher Hill, për kohët që kanë ndryshuar: “Këto nuk janë më vitet ’90, kur ju vinit te ne për të zgjidhur problemet tuaja ballkanike. Tani – tha ai – duhet t’i zgjidhni vetë.”

Me trutë tanë ballkanikë të ndotur nga nacionalizmi, ndjenja e epërsisë, urrejtja dhe agresiviteti, do të vija bast se kontesti maqedono-bullgar do ta thyejë edhe rekordin 25-vjeçar të mosmarrëveshjes me Greqinë. Në gara të tilla që të kthejnë prapa në kohë, ne ballkanasit jemi kampionë. Mos harroni: po aq i rëndësishëm – në mos më shumë – sesa akti i lindjes së një shteti sovran, është aftësia e tij për të mbijetuar.