Filozofë socialë dhe politikë

Mr.Ali Hertica

Një mijëvjeçar i ri ka filluar, por historia vazhdon,pavarësisht kësaj, disa filozofë pohojnë se në të njëjtën kohë flitet për fundin e historisë, për shkak të fitores globale të liberalizmit. Në planin ekonomik, politik dhe social sot mbizotëron liberalizmi dhe nuk do të humbasë ndikimin e tij, pohojnë këta filozofë. Ekonomikisht, tregu i lirë është përhapur në mbarë botën, i referuar si “globalizimi” – një proces që mori vrull me rënien e Murit të Berlinit në 1989, duke shënuar fundin e komunizmit. Ideja e lakueshmërisë së shoqërisë duket se është braktisur përfundimisht. Tregu i lirë është parimi kryesor rregullues i shoqërisë, i cili zbatohet edhe për atë që ne e quajmë sektori kolektiv. Kështu, shteti i mirëqenies duket se është në rënie.Prandaj, ekziston një marrëdhënie në ndryshim midis ekonomisë dhe politikës, kështu që çështja e një justifikimi etik të kësaj marrëdhënieje duhet të ngrihet përsëri. Kjo është kryesisht një pyetje e trajtuar në filozofinë sociale. Në planin politik, fitorja e liberalizmit reflektohet në institucionalizimin e demokracisë, me të drejtat dhe liritë përkatëse politike dhe qytetare për qytetarët. Në nivel social, mund të flitet për rritje të sekularizimit, individualizimit dhe emancipimit. Aspektet normative të politikës dhe asaj ekonomike diskutohen gjerësisht edhe brenda filozofisë sociale.

Vitet e fundit, praktika e shtetit të mirëqenies ka çuar në një shoqëri më të orientuar nga tregu. Fjalët kyçe në këtë kontekst janë ‘privatizimi’ dhe ‘derregullimi’. Ka gjithnjë e më shumë një ekonomi tregu të lirë në të cilën individualizmi mbretëron suprem. Tregu i lirë konsiderohet gjerësisht si parimi më efikas i rendit të shoqërisë. Megjithatë, pyetja është nëse ky është edhe parimi më i dëshirueshëm nga pikëpamja etike. Pavarësisht liberalizimit të tregut, ndikimi i qeverisë në ekonomi dhe shoqëri mbetet i konsiderueshëm. Çdo kompani duhet të merret me legjislacion dhe rregullore të gjera, dhe qytetarët dhe konsumatorët përjetojnë gjithashtu ndikimin e qeverisë. Prandaj, ekonomia është gjithmonë ekonomi politike, e cila gjithashtu kërkon një qasje etike brenda liberalizmit. Filozofia sociale merret pikërisht me këtë marrëdhënie mes politikës, ekonomisë dhe etikës.

Ndikimi i liberalizmit është më i dukshëm në theksimin e tij në lirinë dhe përgjegjësinë individuale. Megjithatë, kjo liri vjen në kurriz të barazisë, veçanërisht kur kjo liri nuk është e kufizuar. Një treg i lirë që funksionon pa shumë ndërhyrje shtetërore çon kështu në dallime më të mëdha socio-ekonomike midis qytetarëve. Për shembull, prosperiteti është rritur jashtëzakonisht shumë në dekadat e fundit, por vetëm një pjesë relativisht e vogël e popullsisë ka qenë në gjendje të përfitojë nga kjo. Kjo është arsyeja pse çështja e një ekuilibri të drejtë midis lirisë dhe barazisë ka një rëndësi të madhe. Kjo marrëdhënie midis lirisë, barazisë dhe drejtësisë është një tjetër temë qendrore e filozofisë sociale. arrëdhëniet ndërmjet individit, komunitetit dhe shtetit

Një kritikë shumë e dëgjuar ndaj liberalizmit dhe individualizmit të lidhur është se njerëzit sot nuk kanë më një ndjenjë qytetarie apo komuniteti. Kjo kritikë, e cila vjen edhe nga komunitarët, duket se shpreh dëshirën për një lloj shoqërie më tradicionale, në të cilën komunitetet kanë prioritet. Në këtë mënyrë mund të shmangej rreziku i individualizmit. Mungesa e ndjenjës së qytetarisë ose komunitetit, në afat të gjatë, mund të çojë në një rënie të demokracisë. Si duhet të konceptohet shoqëria, mund të pyesim në këtë kontekst: si një koleksion i lirshëm individësh, si një plejadë komunitetesh, apo kryesisht si diçka e mbajtur së bashku nga shteti. Marrëdhënia midis individit, komunitetit dhe shtetit është gjithashtu një temë thelbësore e kërkimit socio-filozofik.Në kuadër të filozofisë sociale, diskutohen teoritë më të rëndësishme që lidhen me marrëdhëniet e treguara. Për sa u përket autorëve klasikë, theksi vihet tek Platoni, Aristoteli, Agustini, Thomas Aquinas dhe Makiaveli. Nga autorët e mëvonshëm, Hobbes, Locke, Kant, Adam Smith, Bentham dhe J.S. Mill konsiderohen si themelues të themeleve teorike të liberalizmit, ndërsa Rousseau, Hegel dhe Marks kritikuan liberalizmin. Nga filozofët bashkëkohorë, liberalët Rawls dhe Nozick janë të rëndësishëm, siç janë komunitarët Sandel dhe Taylor. Një vend të rëndësishëm zënë edhe Foucault dhe Habermas.

Teoritë filozofike të këtyre mendimtarëve mund të lidhen me praktikat shoqërore bashkëkohore. Përveç kësaj, vëmendje i kushtohet zhvillimit historik të shoqërisë. Mund të flitet për një ndikim të ndërsjellë të shoqërisë dhe filozofisë sociale: nga njëra anë, ndryshimet ekonomike dhe sociale kanë pasur një ndikim të rëndësishëm në filozofinë sociale; nga ana tjetër, vetë filozofia sociale ka ndikuar në këto ndryshime, për shembull duke i justifikuar apo kritikuar ato. Vlerësimi kritik i imazheve të njeriut dhe shoqërisë të zhvilluara në rrjedhën e historisë është thelbësor për filozofinë sociale. Prandaj, filozofia sociale duhet të kuptohet si filozofi praktike në kuptimin e gjerë – filozofi sociale dhe politike, etikë dhe antropologji në të njëjtën kohë.Filozofia sociale ka shumë ngjashmëri me lëndët e tjera brenda programit të filozofisë. Për shkak të strukturës së saj historike, kjo (nën)disiplinë ka një afinitet të madh me historinë e filozofisë. Për shkak se analiza e imazheve të ndryshme të njeriut është një aspekt i rëndësishëm brenda filozofisë sociale, filozofia sociale ka një ndërfaqe me antropologjinë filozofike, në të cilën këto imazhe të njeriut janë tematizuar më qartë. Etika gjithashtu formon një aspekt të filozofisë sociale, sepse filozofia sociale shtron çështjen e një shoqërie të drejtë dhe themelin e saj etik. Për shkak se diskutohet baza e shtetit në përgjithësi dhe legjitimiteti i së drejtës në veçanti, ekziston një lidhje edhe me filozofinë juridike.