Centralizim dhe decentralizim
mr. Ali Hertica
Politika kombëtare bëhet nga qeveria kombëtare, por edhe nga bashkitë dhe krahinat. Çdo shtresë ka fushën e vet në të cilën është aktive. Për shembull, qeveria kombëtare përcakton politikën e mbrojtjes, provinca është përgjegjëse për autostradat provinciale dhe bashkia është përgjegjëse për pagesën e ndihmës sociale. CENTRALIZIMI = tendenca për të vendosur të gjithë pushtetin ekonomik dhe/ose politik në duart e disa organeve ose personave të vendosur në qendër (mendoni rolin e kryeqyteteve!).
CENTRALIZIMI EKONOMIK: në shoqërinë kapitaliste ne vëzhgojmë rritjen e kapitalit si rezultat i disa bashkimeve (-> formave të përqendrimit), pra disa kompani tërheqin gjithnjë e më shumë kapital.Në vendet komuniste, centralizimi ekonomik lind sepse i gjithë kapitali dhe fuqia vendimmarrëse varen ekskluzivisht nga zyra qendrore e planifikimit (-> burokracia).CENTRALIZIMI POLITIK: Organet e qeverisë qendrore po marrin gjithnjë e më shumë pushtet vendimmarrës. Të gjitha rregulloret, ligjet, masat ekonomike, etj. janë subjekt i miratimit të qeverisë.
Kundër centralizimit të rreptë ekonomik dhe politik – sipas modelit komunist – ne kundërshtojmë organet lokale (si këshillat e fabrikës dhe komitetet rajonale) që përfaqësojnë në fakt popullsinë. Ata duhet të vendosin themelet për demokracinë ekonomike dhe politike. Këtu, plani qendror dhe fuqia vendimmarrëse qendrore nuk hidhen jashtë mase, por shqyrtohen, përmirësohen dhe plotësohen në mënyrë kritike nga përfaqësuesit vendorë. Si rezultat, aktivitetet sociale vihen më mirë në shërbim të njerëzve,(shih gjithashtu decentralizim – federalizëm – vetëadministrim).
CENTRALIZIMI DEMOGRAFIK: tendencë e rritjes së përqendrimeve të popullsisë (“aglomeracione”), si rezultat i centralizimit ekonomik dhe politik. Kjo çoi në abuzime sociale dhe konflikte (p.sh. lagjet e varfëra, papunësia, etj.).DECENTRALIZIM = rënie e centralizimit progresiv.
DECENTRALIZIMI EKONOMIK: Centralizimi ekonomik çon pak në përqendrim të pushtetit dhe punësim në një rajon, madje edhe në një grup kompanish. Qëllimi është të luftohen efektet e tij negative përmes decentralizimit ekonomik: qëllimi është përhapja e aktivitetit ekonomik në rajon (‘punë në rajonin e vet’).Ndërsa jemi pro decentralizimit ekonomik, nuk besojmë se ai në vetvete do të dobësojë kapitalizmin. Në fund të fundit, drejtorët e vërtetë mbeten të njëjtë, qofshin ata të centralizuar apo jo. Prandaj, koncepti socialist i decentralizimit shkon më tej: fuqia ekonomike gjithashtu duhet të decentralizohet. Kjo është e mundur vetëm duke çmontuar pronat. Kjo mund të shkelë kështjellën ekonomike të kapitalizmit (“përhapet për të dobësuar”)
DECENTRALIZIMI POLITIK: Shumë detyra politike iu ngarkuan gabimisht qeverisë qendrore. Decentralizimi politik synon një shpërndarje më të mirë të pushtetit vendimmarrës dhe kryerjen e detyrave të qeverisë. Për këtë, organet e pushtetit rajonal dhe vendor duhet të zhvillohen më mirë.
DECENTRALIZIM DEMOGRAFIK: luhatje nga qendrat e banimit me popullsi më të dendur drejt zonave të banuara jashtë qyteteve ose aglomerateve. Në realitet, nuk gjejmë askund një politikë strehimi.p.sh. tufat zakonisht nuk vijnë nga kazermat e mbipopulluara të banimit apo lagjet e varfra, por nga lagjet e pasura! Spekulimi i tokës duket se është motivi kryesor i decentralizimit demografik capitalist. Ka shumë arsye për krizën e euros dhe keqfunksionimin e EMU. Zgjidhja shpesh kërkohet në një centralizim më të madh të pushteteve në Bruksel (një bashkim politik de facto). Adriaan Schout argumenton se ka një alternativë ndaj kësaj forme të integrimit pervers: institucionet kombëtare efektive.Sipas shumë njerëzve, kriza e euros nuk ka të bëjë me euron, por me tregjet financiare. Cilido qoftë shkaku i saktë, në fund duket se është një krizë thjesht ekonomike. Sektori financiar ka nxitur vërtet krizën, por mund të identifikohen edhe faktorë të tjerë. Qeveritë e dobëta kombëtare me borxh të lartë privat, korrupsion dhe tregje jofleksibil të punës e bënë situatën të paqëndrueshme dhe nxitën krizën ekonomike. Prandaj është befasuese që diskutimet ekonomike për zgjidhjet e krizës së euros kanë të bëjnë me thellimin e integrimit në nivel evropian.Ekonomistët kanë vënë në dukje rrezikun e një EMU me gjysmë zemre. Me futjen e euros u krijua unioni monetar, ndërkohë që mungonte bashkimi ekonomik (tani: politik). Analizat ekonomike konstatojnë se ky bashkim politik duhet të ketë një bankë qendrore me më shumë përgjegjësi, obligacione të BE-së për uljen e normave të interesit dhe mekanizma solidariteti. Përveç kësaj, ekonomistët pyesin veten nëse një politikë që synon masa të rrepta shtrënguese është e mençur. Ata argumentojnë për më shumë iniciativa dhe transferta rritjeje.Në kontekstin e këtyre diskutimeve themelore ekonomike, nuk është për t’u habitur që plani i Barrosos për një bashkim ekonomik dhe monetar të rrënjosur thellë paraqet hapa për centralizim të mëtejshëm duke përfshirë një buxhet të veçantë të BE-së, eurobono dhe një amendament të ri traktati. Me këtë, planet e Barrosos nënkuptojnë edhe transformimin e Komisionit Evropian në një qeveri evropiane me taksa evropiane, një buxhet më të madh të BE-së dhe një rol më të fortë për Parlamentin Evropian. Ky trend është një zgjerim i përpjekjeve për të korrigjuar të ashtuquajturat defekte në EMU. Në fakt, shumë ekonomistë duan një bashkim politik.Por, për shkak të mungesës së besimit në shtetet anëtare jugore, vendet e Europës veriore nuk janë të gatshme të pranojnë bono të BE-së, të paguajnë për një mekanizëm zgjidhjeje për bankat apo të miratojnë masa të tjera që çojnë në një bashkim të transfertave. Në fund të fundit, BE-ja duket se është kapur në trilemën Mundell-Fleming që e bën të pamundur kombinimin e kurseve fikse të këmbimit, lëvizjes së lirë të kapitalit dhe politikave të pavarura ekonomike nga shtetet anëtare.
Megjithatë, vazhdimi i kursit të integrimit të thelluar duket të jetë një formë e integrimit pervers. Kriza e euros ka lindur në nivel kombëtar dhe ky është niveli i qeverisjes ku duhet të gjenden zgjidhjet dhe të zbatohen. Kuptimi i krizës së euros kërkon jo vetëm njohuri ekonomike, por edhe analizë të institucioneve ekonomike. Mbikëqyrja bankare dështoi në të gjitha vendet, statistikat kombëtare rezultuan jo të besueshme, partitë politike kombëtare në mjaft shtete anëtare vuajnë nga korrupsioni dhe qeveritë rajonale kanë qenë të lidhura ngushtë me sektorin e pasurive të paluajtshme. Rëndësia e nivelit kombëtar nënvizohet nga fakti se popullatat kombëtare nuk janë entuziaste për federalizimin në nivel evropian. Megjithatë, gjithmonë kërkohet një integrim i thelluar në nivel të BE-së.Institucionet kombëtare përcaktojnë gjendjen e ekonomisë dhe shumë nga këto institucione janë joefektive. Është e pamundur që EMU të funksionojë me shtete (gjysmë) në dështim. Politikanët duhet të bëjnë atë që urrejnë më shumë: të pranojnë kontrollin e pavarur evropian (në çfarëdo forme) të administratave të tyre kombëtare. Kjo nënkupton kontrollimin e pavarësisë dhe cilësisë së sistemeve kombëtare statistikore, autoriteteve kombëtare të politikave buxhetore dhe ekonomike, autoriteteve derregulluese, sistemeve të mbledhjes së taksave, etj., etj. Ky inspektim është gjithashtu i nevojshëm për të siguruar cilësinë e strukturave të konsultimit socio-ekonomik, të rajonit. qeveritë, për të mbajtur partitë politike të besueshme, për të zgjeruar politikën e transparencës në shtetet anëtare dhe për të garantuar funksionalitetin e politikës së tregut të punës dhe sistemeve arsimore, etj.Masat e propozuara të Barrosos për të forcuar EMU bëhen më pak të nevojshme nëse institucionet kombëtare kanë një kapacitet vetëpastrues. Centralizimi i vendimmarrjes në përgjigje të problemeve që janë shfaqur në nivel kombëtar, dhe të cilat thjesht mund të trajtohen në atë nivel, është në kundërshtim me parimin e subsidiaritetit siç parashikohet në traktatet evropiane.Kriza e ushqimit në vitet 1990 nuk u zgjidh me një ‘sindikatë ushqimore’ por me ngritjen e autoriteteve ushqimore që janë pjesë e rrjeteve evropiane të rregullave, legjislacionit dhe inovacionit.