Kosova përballë sfidave serioze në fushën e punës: Vdekje në vendin e punës dhe dështime institucionale

Instituti i Kosovës për Drejtësi ka zbuluar se, në Ditën Ndërkombëtare të Punës, Kosova po përballet me një situatë alarmante të lidhur me të drejtat e punëtorëve. Monitorimi i tyre ka nxjerrë në pah dështimet e shumta të Qeverisë dhe Kuvendit në miratimin dhe zbatimin e ligjeve të nevojshme për mbrojtjen e punëtorëve. Shteti, që ka përgjegjësi të qartë morale dhe ligjore, duket se ka shkelur premtimet për të krijuar një ambient të sigurt dhe produktiv për punonjësit.

Pas vitit 2021, qeveritë e Kosovës nuk kanë arritur të miratojnë ligje esenciale që duhen përmirësuar standardet e punës. Ligji i Punës, Ligji për Siguri dhe Shëndet në Punë, dhe Ligji për Inspektoratin e Punës janë analfabetizuar nga agjenda e punëve të Kuvendit. Mungesa e një qasjeje proaktive nga autoritetet ka rezultuar në marrëveshje që janë të paefektshme dhe që nuk adresojnë nevojat e punëtorëve mbi sigurinë dhe mirëqenien e tyre.

Më tej, IKD argumenton se deri në këtë moment, Kuvendi nuk ka bërë ndonjë përpjekje relevante për të zgjedhur një përfaqësues të sindikatave në Bordin e Fondit të Kursimeve Pensionale, duke dëshmuar një dështim shumë të rëndësishëm në mbikëqyrjen e Qeverisë. Në dymbëdhjetë vitet e fundit, janë raportuar 263 vdekje në vendin e punës. Vetëm në vitin 2024, ajo që tërheq vëmendje është numri i rritur i vdekjeve, 10 nga të cilat ndodhën vetëm në pesëmujorin e parë të vitit.

Mungesa e ligjeve efektive është një dështim sistemik.

Qeveria ka heshtur ndaj situatave që kërkojnë veprime urgjente. Vetëm pesë ligje të rëndësishme sociale janë miratuar me një procedurë të përshpejtuar, përfshirë Ligjin për Sigurime Shëndetësore të Detyrueshme, i cili është përballur me sfida të shumta lidhur me kushtetutshmërinë. Vonesat e vazhdueshme për miratimin e ligjeve që rregullojnë punën, sigurinë dhe shëndetin në vendin e punës, kanë krijuar një ambient ku plaga e vdekjeve nga rreziqet në punë vazhdon të mbetet e hapur, duke kërkuar mbështetje institucionale.

Kjo situatë alarmante i ka bërë thirrje IKD-së të rekomandojë një angazhim të fortë nga legjislatura dhe qeveria e re për të prioritarizuar miratimin e ligjeve dhe forcimin e mekanizmave të mbikëqyrjes. Viti 2024 dhe fillimi i vitit 2025, duke shënuar numrin e rritur të vdekjeve, do duhej të shërbente si një reflektim serioz për të gjithë ata që mbajnë përgjegjësi në këtë drejtim.

Dështimi i dialogut social është një tjetër problem serioz.

Qeveria e Kosovës duhet të kuptojë se dialogu social është jetik për avancimin e standardeve të punës dhe garantimin e të drejtave të punëtorëve. Ndërkohë, ajo ka evituar të krijojë një mjedis efektiv për këtë dialog, duke i shmangur sistematikisht detyrat e saj ligjore. Duke përfunduar në një situatë ku punëtorët nuk kanë mundësi të angazhohen në një dialog konstruktiv, Kosova rrezikon të humbasë përparimeve të arritura në këtë fushë në dekadat e fundit.

Vendimi i Qeverisë për të rritur pagën minimale pa respektuar procedurat ligjore është një shembull tjetër i dështimeve. Në përputhje me ligjin aktual, rritja e pagës minimale duhet të vendoset pas konsultimeve me Këshillin Ekonomik dhe Social, i cili nuk ka funksionuar që nga prilli 2023, duke lënë punonjësit në një gjendje të pasigurt për sa i përket të ardhurave të tyre.

Më tej, Qeveria është ndodhur para një sfide të madhe për të mbrojtur të drejtat e punëtorëve përmes arritjes së marrëveshjeve relevante për jetesën e tyre. Dështimi i Ministrive për të nënshkruar marrëveshje të domosdoshme ka dëshmuar mungesën e angazhimit institucional dhe dëshiron një vëmendje dhe angazhim të ri për të adresuar këto probleme.

Mungesa e funksionimit të Këshillit Ekonomik-Social përbën një dështim të thellë.

Me një Këshill Ekonomik-Social që mbetet jashtë funksionit, punëtorët në Kosovë nuk kanë mundësi që të përfaqësohen dhe të negocioni të drejtat e tyre. Ky dështim ka pasoja jo vetëm për ata që fitojnë një jetesë, por gjithashtu ndikon në shërbimet publike, duke dështuar për të siguruar mbështetje për ata që kontribuojnë në mirëqenien e shoqërisë. Një ambient ku nuk ekziston një dialog efektiv rrezikon qiellin e një demokracie të shëndetshme dhe ndihmon në mbajtjen e standardeve të ulëta të punës në vendin e punës.

Në përfundim, situata në fushën e punës në Kosovë përbën një pikë të thellë reflektimi për autoritetet dhe shoqërinë në tërësi. Duke kërkuar përmbushjen e nevojave emergjente dhe për miratimin e ligjeve që garantojnë siguri dhe mbrojtje të punëtorëve, Kosova duhet të angazhohet për të ndërtuar një të ardhme më të sigurt dhe më të drejtë për qytetarët e saj.