Kantonizimi i Maqedonisë së Veriut: Zgjidhja Revolucionare për Barazi, Stabilitet dhe Fuqi Për Shqiptarët!

Kërkesa për një organizim të ri shoqëror në Maqedoninë e Veriut, konkretisht për kantonizim, vjen si reagim ndaj një sistemi që nuk ka arritur të garantojë barazi reale për shqiptarët dhe komunitetet tjera jo-maqedonase. Ky koncept është i frymëzuar nga modele si ai i Zvicrës dhe ka për qëllim një ndarje funksionale të pushtetit, jo ndarje territoriale në baza etnike.

Çfarë do të nënkuptonte kantonizimi në Maqedoninë e Veriut?

Kantonizimi do të thotë që vendi të organizohet në njësi vetëqeverisëse (kantone), ku secila ka:

Kompetenca të gjera legjislative;

Autonomi në arsim, kulturë, ekonomi dhe zhvillim lokal;

Përfaqësim të barabartë në nivelin qendror.

Pse është i nevojshëm kantonizimi?

Dështimi i modelit aktual unitar:

Shqiptarët përfaqësohen më pak në institucionet qendrore;

Zbatimi i gjuhës shqipe është selektiv;

Investimet shtetërore janë të përqendruara në zonat maqedonase;

Ka pabarazi strukturore në shërbimet publike dhe në punësim.

Barazi reale përmes vetëqeverisjes lokale:

Kantonet shqiptare do të kishin mundësinë të zhvillohen me politikat e veta;

Do të garantohej ruajtja e identitetit kombëtar, kulturor dhe gjuhësor;

Nuk do të varet zhvillimi nga qendra, e cila shpesh i margjinalizon interesat shqiptare.

Stabilitet politik dhe bashkëjetesë funksionale:

Kantonizimi nuk nxit ndarje, por rregullon konfliktet etnike përmes barazisë institucionale;

Redukton tensionet politike duke ia lënë popullatave më shumë vendimmarrje.

Si mund të duket modeli?

Një kantonizim i mundshëm në Maqedoninë e Veriut mund të përfshijë:

Kantoni i Pollogut (Tetovë, Gostivar, Dibër, etj.) – do të gjeneronte të ardhura nga turizmi malor, bujqësia e zhvilluar dhe universitetet, si UT, UEJL.

Kantoni i Shkupit multietnik – do të gjeneronte të ardhura nga sektori i shërbimeve, transporti, ndërmarrjet, dhe ndërkombëtarizimi;

Kantoni i Prespës/Pelagonisë – bujqësia e avancuar dhe ndërlidhja me Greqinë dhe Shqipërinë për eksport;

Kantoni i Lindjes (maqedonas shumicë) – industri minerare, bujqësi, dhe përpunim ushqimor;

Kantoni i Strugës dhe i Perëndimit – turizëm liqenor, diaspora, dhe kapacitet i madh ndërkulturor.

Këto kantone, me kompetenca të qarta dhe burime vetanake, do të krijonin një sistem të qëndrueshëm dhe dinamik zhvillimi.

Vetëfinancimi i kantoneve dhe të ardhurat që do të gjeneronin

Secili kanton do të ketë të drejtë të mbledhë të ardhura përmes:

Taksave lokale dhe tatimeve rajonale;

Investimeve të huaja direkte në zonat e tyre;

Menaxhimit të resurseve natyrore dhe infrastrukturës;

Projekteve të bashkëpunimit ndërkufitar dhe fondeve të BE-së;

Promovimit të turizmit lokal dhe resurseve arsimore e kulturore.

Referendumi si mjet demokratik për kantonizim

Një nga mekanizmat që do të mund të përdorin shqiptarët për të kërkuar institucionalisht kantonizimin, është referendumi. Në bazë të ligjit për vetëvendosje rajonale dhe pjesëmarrje qytetare, një shumicë e komunitetit shqiptar, përmes referendumit të organizuar në mënyrë ligjore dhe demokratike, mund të shprehë vullnetin për një ndarje kantonale brenda shtetit.

Rregullativa Kushtetuese dhe Ligjore për Kantonizimin

Për të implementuar modelin e kantonizimit në Maqedoninë e Veriut, është e domosdoshme një rishikim i thellë kushtetues dhe reformë legjislative, që përfshin:

1. Ndryshimi i Preambulës së Kushtetutës

Preambula duhet të reflektojë karakterin multietnik dhe shumëkulturor të shtetit dhe të pranojë strukturimin e tij në njësi kantonale vetëqeverisëse.

2. Neni për Organizimin Territorial

Nenet ekzistuese duhet të rishkruhen për të përcaktuar ndërtimin kantonal, ku çdo kanton ka të drejtën të hartojë ligje dhe rregullore në kompetencat e veta.

3. Ligji për Kompetencat e Kantoneve

Duhet të përcaktojë qartë kompetencat që i përkasin kantoneve dhe ato që mbeten në nivel qendror.

4. Ligji për Vetëfinancimin dhe Buxhetet Kantonalë

Do të rregullojë burimet e të ardhurave të kantoneve, shpërndarjen e tatimeve, dhe menaxhimin e fondeve.

5. Ligji për Përfaqësimin në Institucione

Përcakton përfaqësimin e garantuar të çdo kantoni në institucionet qendrore.

6. Gjykata Kushtetuese si Garantuese

Do të mbikëqyrë respektimin e autonomisë së kantoneve dhe zbatimin e marrëveshjeve ndër-kantonale.

Struktura e re e Parlamentit në një sistem kantonal

Parlamenti do të përbëhet nga dy dhoma:

Dhoma e Përfaqësimit të Popullsisë (Dega e Ulët): Zgjedhje me bazë proporcionale në të gjithë vendin.

Dhoma e Kantoneve (Dega e Lartë): Çdo kanton dërgon një numër të barabartë përfaqësuesish, të zgjedhur drejtpërdrejt nga populli i kantonit.

Kjo strukturë do të garantonte balancë midis shumicës dhe minoriteteve, dhe çdo ligj i rëndësishëm do të kërkonte pëlqimin e dy dhomave

Sipas Analistti Qani Shabani: Shqiptarët duhet të jenë të bashkuar në një platformë të përbashkët, që mund të artikulojë këtë ide me profesionalizëm dhe diplomaci. Kantonizimi është një alternativë e pjekur, demokratike dhe realiste që mund të sjellë drejtësi institucionale, zhvillm të barabartë dhe një të ardhme të qartë për të gjithë qytetarët e Maqedonisë së Veriut.