Demokracia moderne dhe liberale në Kosovë

Mr.Ali Hertica

Në një demokraci moderne dhe liberaleështë rreziku i vdekshëm i një karakteri i fshehur. Het is net of het er niet is: men zal je niet gauw lastig vallen en behalve het verlies van een groot aantal vrienden overkomt je niet veel kwaads. In de psychologie kent men het begrip “sublimatie”. Në një psikologji njohim konceptin e “lartësim”. Dat heeft betrekking op het op een hoger plan brengen van hartstochten en driften die beschouwd worden als van een lagere orde. E cila ka të bëjë me transferimin e në një nivel të lartë të pasionit dhe instinktit që konsiderohen të rendit më të ulët.Dat nu is een onmiskenbaar geval van opwaardering. Njeriu e ka aq të qartë përmirësuar naturalness saj në diçka shpirtërore. Je hoort dan ook beweren dat de mens zich moet ontwikkelen van “natuur tot cultuur”. Ju duhet gjithashtu pohojnë se njeriu duhet të zhvillojnë “natyrën në kulturë.” Zonder een dergelijke ontwikkeling zou er van de mens niets terecht komen. Pa një zhvillim të tillë i njeriut do të katandiset në asgjë. Het irrationele en driftmatige zou anders dominant blijven en daardoor voor de mens alle mogelijkheden afsluiten om ooit tot een goede en rechtvaardige wereld te komen. Irracionale dhe instiktive përndryshe do të mbetet dominuese dhe për këtë arsye të gjitha mundësitë për njeri për të ardhur ndonjëherë pranë një botë të mirë dhe të drejtë. In alle godsdiensten wordt geprobeerd de mens ertoe te brengen zichzelf op te waarderen. Në të gjitha feve është duke u përpjekur për të sjellë njeriun në vetë të përmirësuar. Maar het Christendom spant wat dit betreft de kroon. Por përpjekjet Krishterimi në këtë drejtim kurorë. Voortdurend is men daarmee bezig: de mensen zouden zich moeten “bekeren” en de gedachte dat hun “zonden” en “schulden” ongedaan zullen worden gemaakt speelt een cruciale rol. Njëri është vazhdimisht në proces: njerëzit duhet të “pendohen” dhe ideja se “mëkatet” e tyre dhe “borxhit” do të zhbëhen luan një rol vendimtar. Ook echter in het denken in het algemeen projecteert men de mens tegen iets hogers. Megjithatë, në të menduarit në përgjithësi, projektet njeriun kundër diçkaje më të lartë. De filosofen bijvoorbeeld breken zich nog steeds het hoofd over de vraag hoe je de mens zou kunnen verbeteren. Filozofët ende mund të vuaj për mënyrën se si ju mund të përmirësojë njerëzore. Er zijn er zelfs die een oplossing zien in genetische manipulatie. Ka edhe ata që shohin një zgjidhje në inxhinieri gjenetike. Men zou met behulp van die techniek betere hersenen kunnen maken en dat zou de mens in staat stellen zich als een “geestelijk wezen” waar te maken! Një mund të bëni duke përdorur këtë teknikë trurin më të mira dhe që do të mundësonte qenien njerëzore si një “qenie shpirtërore” e vërtetë!

De mens die zich verbeeldt altijd het goede met zichzelf, zijn medemens en de wereld voor te hebben is de mens met principes en normen en waarden. Njeriu që imagjinon gjithmonë mirë me veten e tij, njeri shok i tij, dhe bota të ketë për njeriun me parimet dhe vlerat. Het is de mens die zichzelf “beschaafd” vindt en die er rotsvast van overtuigd is dat hij “het dierlijke”, ”de hartstocht”, “de begeerte”, “het instinct” en “de drift” overwonnen heeft. Ajo është njeriu vetë “civilizuar” dhe që do të në mënyrë të vendosur i bindur se ai “kafshë”, “pasion”, “Dëshira”, “instinkt” dhe “domethënie”, ka kapërcyer. Hij vindt zelfbeheersing het hoogste goed, hij vindt dat hij “redelijk” moet zijn, geen vooroordelen mag hebben en zo nog een heleboel fraaiigheden meer… Tegelijk met het naar boven projecteren van de dingen beoordeelt deze hoog laag denkende mens alles van bovenaf. Ai e gjen vetë i mirë më i lartë, ai mendon se ai është i “arsyeshëm” duhet të jetë, nuk ka paragjykime dhe kështu mund të ketë një tërësi shumë më shumë … fraaiigheden Njëkohësisht me lart gjërat projektimit vlerëson këto të lartë të ulët të të menduarit njeri çdo gjë nga lart. Hij vindt dat alles in het licht van het goddelijke bekeken moet worden, of, als hij niet in god gelooft, in het licht van de rede, de wetenschap, het recht en wat al niet. Ai beson se çdo gjë në dritën e hyjnores duhet të shikohet, ose në qoftë se ai nuk beson në zot, në dritën e arsyes, shkencës, ligjit dhe gjësend. Steeds is een rationele abstractie de maat der dingen en, ten gevolge daarvan, is de concrete praktijk onveranderlijk beneden de maat! Gjithmonë një abstraksion racional masa e gjërave dhe, si rezultat nga kjo, praktika konkrete pa ndryshim rëndomtë! In feite gaat het de hoog laag denkende mens nooit om de realiteit. Në fakt, ajo kurrë nuk shkon lartë njeriun të ulët të menduarit me realitetin.Slechts datgene dat te bestreven is mag gelden. Vetëm atë që është për të bestreven mund të aplikojnë.En het merkwaardigste daarbij is wel dat die onwerkelijke mens van zichzelf vindt dat hij een realist in optima forma is! Dhe më e shquar këtu është që njeriu joreale që e gjen veten se është një realist në të mirë të saj!Uitermate praktisch is hij! Extremely praktik ai është! Hij staat met beide benen stevig op de grond! Ai qëndron me të dy këmbët në mënyrë të vendosur në tokë!Hij laat zich geen knollen voor citroenen verkopen! Ai është shitur asnjë zhardhokët për limon! Hij laat zich beslist niets wijsmaken en geloven is er voor hem niet bij, hij wil zeker weten! Ai është me siguri nuk e tradhtoj dhe besoj se ka për të që të mos, ai dëshiron të jetë i sigurt! Maar intussen verbeeldt hij zich maar dat hij zo voortreffelijk is: de betekenis van zijn leven hangt ergens onbereikbaar hoog in de lucht. Por ndërkohë ai imagjinon por ai është aq i shkëlqyer: kuptimi i jetës së tij varet nivel të lartë diku i pakapshëm në ajër.

Een belangrijk kenmerk van een liberale democratie is dat de burgers tolerant zijn, althans in theorie. Një karakteristikë e rëndësishme e një demokracia liberaleështë se qytetarët janë tolerant, të paktën në teori. Evenals de overheid trouwens. Ashtu si qeveria anyway. Hoewel ieder zinnig mens dit zonder meer zal onderschrijven zit er toch iets in dat niet in de haak is. Edhe pse çdo njeri i arsyeshëm pa më shumë do të abonohen ka diçka që nuk është e drejtë. Het begrip tolerantie weerspreekt namelijk zichzelf als je het van toepassing acht op een maatschappij die, binnen het kader van een alsnog onvolwassen mensheid, de moeite van het bestreven waard zou zijn. Koncepti i tolerancës kundërshton vetveten, sepse në qoftë se ju aplikoni tetë në një shoqëri që, brenda kontekstit të një njerëzimi ende të papjekur, probleme të bestreven do të ishte me vlerë Een liberale democratie dus.demokeacia liberale. Një shoqëri e tillë është, se sa me të vërtetë e pranueshme, por ende një marrëdhënie pak a shumë të arsyeshme të njerëzve të papjekur, dhe që do të thotë konceptin e tolerancës që nuk do të thotë atë mund trajtimi fleksibil i kritereve për ‘kufirit’ fondet. Men zal dan niet zo gauw vinden dat iemand “te ver” gaat, “grenzen uit het oog verliest”, en men zal heel wat accepteren alvorens iets af te wijzen en te veroordelen. Një nuk do të gjeni se sa më shpejt që dikush shkon “shumë larg”, “kufijtë brenda syve”, dhe ajo do të marrë shumë para se të vënë diçka jashtë dhe dënojnë. Wat uiteraard daarbij niet opgeheven wordt is die grens. Çfarë është e qartë jo e ngritur në këtë mënyrë është se kufiri. Er blijft gelden dat men “ergens” niet verder kan en mag gaan. Nuk mbetet se ajo “diku” nuk mund të vazhdojë dhe duhet të shkojnë.Dat betekent welbeschouwd dat er nog steeds een besef is van wat moreel wel en wat niet goedgekeurd kan worden. Kjo do të thotë se në bilancin ka ende një kuptim të asaj që është dhe atë që është moralisht nuk mund të miratohet. Het laten gelden van dit besef is dan echter gemakkelijk, flexibel, geworden. Pohimi i kësaj realizimit është, megjithatë, e lehtë, fleksibile, të bëhet. Nu is het de vraag of je dit toe kunt juichen. Tani pyetja është nëse ju mund të duartrokas këtë. Tolerant zijn en gemoedelijkheid keren zich namelijk in een alsnog onvolwassen mensheid onherroepelijk tegen zichzelf. Tolerant dhe dashamirësi të kthehet pikërisht në një njerëzimi ende të papjekur në mënyrë të pakthyeshme kundër vetvetes. Onvolwassen mensen kunnen per definitie geen gemoedelijkheid verdragen. Njerëz papjekur nuk mund, nga traktatet dashamirësi përkufizim. Zij gaan dadelijk misbruik maken van de betrekkelijke vrijheid, die aan die gemoedelijkheid en tolerantie meekomt. Ata shkojnë menjëherë abuzojnë me lirinë relative që vjen së bashku me atë dashamirësi dhe tolerancë. Dat komt doordat zij er nog steeds op uit zijn voor zichzelf de wereld in bezit te nemen. Kjo është për shkak se ata janë ende në për veten e tyre për të marrë posedimin e botës. Een niet scherp gestelde grens wordt onafwendbaar beschouwd als een goede gelegenheid eigen territorium uit te breiden. Jo një kufi i mprehtë është parë në mënyrë të pashmangshme si një mundësi për të zgjeruar territorin e tyre. Meestal neemt men daartoe geen besluit: het gebeurt vanzelf omdat het in de cultuurvoorstellingen ligt. Zakonisht e merr një vendim për të bërë këtë: kjo ndodh natyrshëm për shkak se ajo është në shfaqjet kulturore. Daardoor is dat misbruik gewoonlijk zo vanzelfsprekend dat het niet eens opvalt. Rezultati është se abuzimi zakonisht aq e qartë se nuk njoftim madje. Onvolwassen mensen kennen per definitie nooit hun plaats en weten geen maat te houden, terwijl zij tegelijkertijd noodzakelijk aan plaats en maat gebonden zijn om samen met hun medemensen te kunnen bestaan. Njerëzit e papjekur di me përkufizim nuk e di vendin e tyre dhe për të mbajtur asnjë madhësinë ndërsa njëkohësisht e nevojshme për të vendosur dhe madhësia janë të detyruar të ekzistojë së bashku me njerëzit e tyre shokët. Waar het op neerkomt is dat tolerantie in een onvolwassen mensheid leidt tot het voortdurend aantasten van het bestaan en de integriteit van diegene die zich tolerant en gemoedelijk opstelt. Çfarë ajo boils poshtë për të është se toleranca në një njerëzimit të papjekur çon në sulmin e vazhdueshëm të ekzistencës dhe të integritetit të personit i cili adopton një tolerant dhe miqësor.