Kongresi i Alfabetit në Manastir

Doc. Dr. Frymzim Dauti

Në vitin 1908, menjëherë pas festimeve me rastin e shpalljes së kushtetutës osmane, në Manastir u formua klubi shqiptar “Bashkimi”. Ata gjithashtu i dërguan një telegram Sulltanit për ta njoftuar për themelimin e atij klubi. Sulltani nuk vonoi t’u përgjigjej dhe u dërgoi atyre 100 lira, para që do të përdoreshin edhe për të organizuar kongresin e alfabetit.
Klubi Bashkimi i Manastirit mori përsipër të ftonte klube të tjera shqiptare të mblidheshin në Manastir për një Kongres për të përcaktuar alfabetin e shqipes. Më 1 shtator 1908, atyre iu dërgua një ftesë për t’u mbledhur në Manastir në nëntor 1908. Në ftesë thuhej se pas shpalljes së kushtetutës osmane, shqipja ishte e lirë për t’u përdorur. Kjo do të thoshte se shkollat shqipe mund të hapeshin edhe në të gjithë perandorinë, kështu që ishte e nevojshme të hartohej një alfabet i vetëm për shqipen. Ftesa që ata dërguan përfshinte edhe programin e punës së kongresit për alfabetin. Programi i kongresit parashikonte që punimet të zgjasnin nëntë ditë pa ndërprerje. Programi i kongresit, ndër të tjera, deklaronte se kongresi do të vendoste vetëm një alfabet për shkrimin e shqipes dhe se ata shqiptarë që do të kundërshtonin vendimin e marrë për alfabetin do të quheshin tradhtarë kombëtarë. Sipas programit, gjatë tre ditëve të para, ishte planifikuar të mbaheshin 6 konferenca, në të cilat do të merrnin pjesë edhe joshqiptarë. Një nga temat e konferencës ishte “Përfitimet e bashkëpunimit midis shqiptarëve dhe Xhemietit”. Vetë titulli i konferencës nënkuptonte se organizatorët dhe të ftuarit ishin në linjë politike me xhonturqit. Valiu (guvernatori) i Manastirit u emërua kryetar nderi i kongresit të alfabetit, ndërsa myftiu i Manastirit dhe kryetari i klubit shqiptar të Manastirit u emëruan në krye të ndjekjes së punëve të kongresit. Emërimi i Guvernatorit dhe Myftiut të Manastirit në krye të kongresit të alfabetit ishte një tregues se ai kongres ishte një organizim serioze dhe për këtë arsye shumica e të ftuarve iu përgjigjën pozitivisht ftesës me praninë e tyre në Manastir.
Delegatët e pranishëm në Kongresin e Alfabetit përfaqësonin disa qytete të banuara nga shqiptarë. Kishte gjithashtu përfaqësues të klubeve shqiptare nga Rumania, Bullgaria, Egjipti dhe Italia. Ishin të pranishëm edhe tre priftërinj katolikë shqiptarë. Kishte edhe tre klerikë myslimanë shqiptarë: Myftiu Rexhep Efendi, Haxhi Vildan Efendi dhe Hafiz Ibrahim. Delegati në kongres nga Manastiri ishte Salahudin Beu, i cili ishte kajmakami (shefi i policisë) i Manastirit. I pranishëm si përfaqësues i klubit shqiptar të Stambollit ishte edhe Fazil Pasha., i cili ishte mushir (marshal). Nga përbërja e të pranishmëve dhe delegatëve kuptojmë se ky kongres u përfaqësua nga vali, deputet, myfty, kajmakam dhe mushir, gjë që i dha atij kongresi legjitimitet të plotë politik, fetar dhe ushtarak.
Në ditën e parë të kongresit të alfabetit, Mit’hat Bej Frashëri u zgjodh kryetar me votim të fshehtë nga delegatët. Zgjedhja e Mit’hat Bej Frashërit si kryetar rriti shanset për pranimin e të ashtuquajturit alfabet të Stambollit, të hartuar nga burokratët osmanë-shqiptarë në Stamboll në vitin 1879. Babai i Mit’hat Beut kishte qenë një nga themeluesit e Xhemijet Ilmije Arnavudije në Stamboll në vitin 1879, prandaj Mit’had Beu kishte agjituar për disa vite që alfabeti i Stambollit të pranohej nga të gjithë shqiptarët. Pas zgjedhjes së kryetarit të kongresit, të gjithë të ftuarit u ftuan në hapjen solemne të Kongresit. I pranishëm ishte edhe Guvernatori i Manastirit, Hifzi Pasha, si dhe përfaqësues diplomatikë të konsullatave të vendosura në Manastir. Me këtë rast, kajmakami i Manastirit, i cili ishte edhe delegat në kongres, Salahuddin Beu, mbajti një fjalim në turqisht. Në ditën e tretë të Kongresit, u zgjodhën 11 delegatë të cilët do të vendosnin për një alfabet të vetëm shqip. Delegatët, me votim të fshehtë, zgjodhën Gjergj Fishtën si kryetar të komisionit.
Zgjedhja e një prifti katolik për të kryesuar komisionin nënkuptonte se do të ishte e vështirë të merrej një vendim për alfabetin shqip. Priftërinjtë katolikë kishin kohë që agjitonin dhe përdornin alfabetin latin për të shkruar shqipen. Ata nuk e pranuan alfabetin e Stambollit, i cili ishte kryesisht latin, por edhe i përzier me disa shkronja greke.
Gjatë dy ditëve të debateve me dyer të mbyllura, anëtarët e komisionit nuk arritën të hartonin një alfabet të vetëm, siç parashikohej në programin e kongresit. Në fund, ata dolën me vendimin për dy alfabete. Vendimi i tyre thoshte, ndër të tjera: “[…] me pëlqim të të gjithëve u vendos që të miret abeja e Stambollit e me te bashk një abece thjesht latine që të mësohen e të përdoren bashkërisht në mes shqiptarëve. Mësimi në shkolla do të jetë i shtërnguar dhe i detyruar për të dyja.“ Kjo deklaratë, e nënshkruar nga 11 anëtarët e komisionit, iu paraqit edhe delegatëve të tjerë të kongresit. Deklarata u nënshkrua edhe nga 19 delegatë të tjerë, të cilët u betuan se do ta respektonin atë vendim. Ajo që bie në sy te nënshkrimet e delegatëve është fakti se të gjithë delegatët nënshkruan me shkronja latine në një kohë kur shkrimi latin ishte i huaj për shqiptarët. Emrat e 3 klerikëve myslimanë mungojnë te nënshkruesit, ndërsa emrat e 3 klerikëve katolikë lexohen qartë. Klerikët myslimanë ndoshta refuzuan të nënshkruanin sepse nuk ishin dakord me vendimet e Kongresit. Ata nuk mund të betoheshin dhe të nënshkruanin sepse kjo do të ishte hipokrizi. Klerikët myslimanë të udhëhequr nga Myftiu i Manastirit Rexhep Efendiu vendosën të zgjidhnin një rrugë tjetër për shkrimin e shqipes, dhe pse sipas frymës së Kongresit të Manastirit, ai veprim konsiderohej tradhti kombëtare.
Përveç priftërinjve katolikë, në miratimin e alfabetit latin për shkrimin e shqipes në kongres ndikuan edhe delegatët me identitet të dyfishtë vllah-shqiptar. Kjo edhe për shkak se gjuha rumune shkruhet me alfabetin latin, kështu që ata, ashtu si katolikët, preferonin alfabetin latin.