Kur të shpërthejë flluska e inteligjencës artificiale, a do të jetë gati Europa?
Investimet në inteligjencën artificiale kanë hyrë në fazën e euforisë. Analistët parashikojnë se shpenzimet globale do të arrijnë në 1.5 trilion dollarë në vitin 2025, me kompanitë e mëdha të teknologjisë, që do të derdhin shuma të papara në çipa dhe qendra të dhënash. Me vlerësime shumë më të larta se fitimet, një korrigjim është i pashmangshëm. Pyetja është se sa e përgatitur do të jetë Evropa kur të shpërthejë flluska.
Ajo që po ndodh tani e bën flluskën dot-com të duket pothuajse e çuditshme. Në kulmin e saj në vitin 2000, shpenzimet globale në IT ishin rreth 1 trilion dollarë në paratë e sotme, krahasuar me 1.5 trilion dollarë të parashikuar për IA në vitin 2025. Bumi i dot-com ishte kryesisht në softuer, por rritja e sotme përfshin gjysmëpërçuesit, qendrat e të dhënave, logjistikën, mjekësinë, energjinë dhe mbrojtjen.
Financa spekulative tani mbështet infrastrukturën e botës dixhitale. Qendrat e të dhënave, fabrikat e çipave dhe platformat cloud që fuqizojnë inteligjencën artificiale financohen përmes tregjeve të bazuara në borxhe dhe fondeve sipërmarrëse që zgjerohen dhe tkurren me spekulimet. Kur kjo rrjedhë ngushtohet, efektet përhapen nga vlerësimet në ekonominë reale, duke testuar nëse themelet digjitale të Evropës mund të vazhdojnë të përparojnë kur kapitali tkurret.
Ashtu siç bumi i dot-com ndërtoi internetin në të cilin ende mbështetemi, rritja aktuale e inteligjencës artificiale po ndërton infrastrukturë të dobishme. Por historia tregon se jo i gjithë kapitali është i zgjuar. I njëjti zell që nxit inovacionin e inteligjencës artificiale fryn gjithashtu një flluskë të brishtë. Banka Qendrore Evropiane ka paralajmëruar se bastet e përqendruara në aksionet e inteligjencës artificiale po shterojnë rezervat e likuiditetit. Kur pritjet i tejkalojnë pritshmëritë, graviteti kthehet me hakmarrje.
Nëse vlerësimet bien, dëmi nuk do të ndalet në Silicon Valley. Ekosistemi teknologjik i Evropës është i lidhur ngushtë me tregjet globale, ndërsa fondet e pensioneve dhe ato sovrane mbajnë gjithashtu aksione të bazuara në inteligjencën artificiale. Një shitje e papritur mund të shtrëngojë kredinë për sipërmarrjet me rritje të lartë.
Ndryshe nga SHBA-ja dhe Kina, Evropës i mungojnë gjigantët e mëdhenj vendas të inteligjencës artificiale. Shumica e startup-eve të saj varen nga kapitali i jashtëm dhe infrastruktura e importuar, siç janë platformat cloud, GPU-të dhe linjat e modelimit, të cilat kontrollohen diku tjetër. Nëse investitorët globalë tërhiqen pas një korrigjimi të tregut, firmat evropiane mund të përballen me një tronditje të dyfishtë të avullimit të financimit dhe rritjes së varësisë nga ofruesit e huaj. Rezultati do të ishte një thellim i varësisë teknologjike të Evropës pikërisht kur autonomia strategjike kërkon të kundërtën.
Kjo është arsyeja pse Evropa duhet të mendojë përpara, jo për parandalimin e shpërthimit të flluskës, por për thithjen e shokut dhe daljen më të fortë prej tij.
Së pari, Evropa duhet të përdorë ndikimin e saj rregullator për të stabilizuar pritjet. Akti i BE-së për Inteligjencën Artificiale mund të shërbejë si një spirancë besueshmërie për tregjet globale. Standardet e qarta dhe të zbatueshme mund të zvogëlojnë pasigurinë që amplifikon flluskat spekulative. Investitorët duhet të dinë se cilat aplikacione të Inteligjencës Artificiale janë ligjërisht dhe etikisht të qëndrueshme. Larg nga të qenit një frenim për rritjen, qeverisja e fortë mund të bëhet avantazhi krahasues i Evropës, duke siguruar që vala e ardhshme e Inteligjencës Artificiale të ndërtojë vlerë reale, jo vetëm fitime në letër.
Së dyti, BE-ja dhe shtetet anëtare të saj duhet të përgatisin mjete financimi kundërciklike. Kur kapitali privat largohet, institucionet publike duhet të mbështesin sipërmarrjet dhe infrastrukturën kritike të inteligjencës artificiale për të ruajtur indin lidhës të ekosistemit të Evropës: qendra kërkimore, zhvillues modelesh me burim të hapur dhe rrjete të besueshme të të dhënave.
Së treti, Evropa duhet të jetë e shkathët në menaxhimin e qendrave të saj të të dhënave dhe kapacitetit energjetik. Zgjerimi i flluskës ka shkaktuar tashmë mbiinvestime në harduer dhe infrastrukturë që konsumon shumë energji. Nëse kërkesa bie, këto mund të bëhen asete të bllokuara. Ky kapacitet informatik i papërdorur mund t’u shërbejë universiteteve, startup-eve, ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme dhe agjencive publike që zhvillojnë inteligjencën artificiale të aplikuar në shëndetësi, klimë dhe logjistikë.
Mbikëqyrësit financiarë të Evropës duhet të testojnë portofolet e ekspozuara ndaj inteligjencës artificiale. Paralajmërimi i BQE-së për vitin 2024 në lidhje me përqendrimin e aksioneve të inteligjencës artificiale duhet të pasohet nga vlerësime të koordinuara të rrezikut në të gjithë bllokun. Mësimi nga viti 2008 mbetet se transparenca është vaksina më e mirë kundër përhapjes së sëmundjes.
Së fundmi, Evropa duhet të mbështetet në pikat e saj të forta në kapitalin njerëzor, etikën dhe besimin publik. Kur projektet spekulative të IA-së të shpërthejnë, publiku do të vërë në dyshim nëse teknologjia ia vlente. Tradita e Evropës për të ngulitur vlerat demokratike në inovacion mund të rindërtojë besimin. Ajo gjithashtu mund të tregojë se IA ka të bëjë me shtimin e fuqisë punëtore dhe jo me zëvendësimin e saj.
Nëse flluska e inteligjencës artificiale shpërthen, kjo nuk do t’i japë fund epokës së inteligjencës artificiale, por thjesht aktit të saj të parë, i cili u nxit nga reklamimi, frika e humbjes së çdo mundësie dhe paratë e lira. Akti tjetër do t’u përkasë atyre që investojnë me mençuri, rregullojnë në mënyrë inteligjente dhe ndërtojnë sisteme të qëndrueshme. Evropa mund ta udhëheqë atë kapitull nëse e trajton korrigjimin e ardhshëm jo si një krizë, por si një pikë kthese.
Kur të qetësohet pluhuri spekulativ, ajo që do të ketë më shumë rëndësi është se kush ndërtoi themele që zgjasin. SHBA-të mund të dominojnë në shkallë dhe Kina në shpejtësi, por Evropa mund të udhëheqë në stabilitet. Nëse e ankoron ekonominë e IA-së në transparencë dhe qëndrueshmëri afatgjatë, Evropa do të shfaqet si qendra e besuar në botë për IA-në e përgjegjshme./ Euroactiv.