Gjenocidi në Srebrenicë: Serbia mohon të vërtetën, glorifikon kriminelët

Tri dekada pas gjenocidit në Srebrenicë, përballja me të kaluarën në Serbi mbetet ende e shtypur në margjinat e shoqërisë. Derisa shoqëria civile dhe pjesa proevropiane e opozitës mbështesin të vërtetën, drejtësinë dhe dinjitetin e viktimave, autoritetet në Beograd vazhdojnë të mohojnë një nga krimet më të tmerrshme të kryera në tokën evropiane pas Luftës së Dytë Botërore.

Tre dekada pas gjenocidit në Srebrenicë, shoqëria dhe qeveria serbe ende nuk tregojnë gatishmëri për të pranuar shkallën e këtij krimi. Narrativi zyrtare përdor termin “krim i tmerrshëm”, por e refuzon me vendosmëri termin gjenocid.

Branimir Gjuroviq, një studiues në Iniciativën Rinore për të Drejtat e Njeriut, vlerëson se hapësira politike dhe mediatike e Serbisë dominohet nga relativizimi dhe mohimi, me glorifikimin e hapur të kriminelëve të dënuar të luftës, si Radovan Karaxhiç dhe Ratko Mladiç. Siç thekson ai, në vend që të përballen me faktet dhe të respektojnë viktimat, krimet fshihen nga kujtesa publike.

“Me ardhjen në pushtet të Aleksandar Vuçiç, 15 vjet më parë, mohimi dhe festimi i kriminelëve të luftës morën një vrull të ri. Qeveria flet për një ‘krim të tmerrshëm’, por refuzon të përdorë termin gjenocid. Të rinjtë sot rriten me narrativi që justifikojnë krimet dhe barazojnë viktimat me autorët”, thotë Gjuroviq.

Dhe me rastin e tridhjetëvjetorit të krimit, presidenti Vuçiç i përmbahet të njëjtës formulim.

“Sot shënon tridhjetë vjet nga krimi i tmerrshëm në Srebrenicë. Ne nuk mund ta ndryshojmë të kaluarën, por duhet ta ndryshojmë të ardhmen. Edhe një herë, në emër të qytetarëve të Serbisë, shpreh ngushëllimet e mia familjeve të viktimave boshnjake, e bindur se një krim i ngjashëm nuk do të ndodhë më kurrë”, shkroi Vuçiç në rrjetin X.

Kryetarja e Kuvendit, Ana Brnabiq, tha se “nuk ishte gjenocid”, gjë që konfirmoi më tej qëndrimin e qeverisë aktuale, e cila hedh poshtë vendimet e gjykatave ndërkombëtare.

Në një përpjekje për të ndryshuar këtë marrëdhënie, klubi parlamentar i SDA Sanxhakut, me mbështetjen e Lëvizjes së Qytetarëve të Lirë (PSG) dhe Partisë për Veprim Demokratik, i paraqiti Kuvendit një propozim për një rezolutë me të cilën Serbia do të njihte gjenocidin, në përputhje me vendimet e gjykatave ndërkombëtare dhe rezolutën e OKB-së të vitit 2024, e cila shpalli 11 korrikun si Ditën Ndërkombëtare të Përkujtimit.

Deputeti i PSG-së, Vladimir Pajiq, shpjegon se kjo është një iniciativë e përbashkët me qëllim ndalimin e praktikës së propagandës dhe relativizimit të krimit.

“Ne e paraqitëm rezolutën së bashku, me iniciativën e partnerëve tanë nga klubi parlamentar i SDA Sanxhakut, veçanërisht deputetit Ahmedin Shriel. Ajo pasqyron atë që Lëvizja e Qytetarëve të Lirë ka theksuar prej vitesh, se është koha e duhur për t’i dhënë fund qëndrimit propagandistik ndaj gjenocidit në Srebrenicë. Ne duhet të flasim për atë krim me dinjitet dhe përgjegjësi, në përputhje me të vërtetën dhe faktet ligjore”, thotë Pajiq.

Pajiq shton se pranimi i kësaj rezolute është i nevojshëm në mënyrë që Serbia të distancohet qartë nga trashëgimia e regjimit të viteve 1990 dhe të hedhë poshtë narrativit që synojnë të gjithë kombin.

“Nuk duhet të lejojmë që lëvizjet e regjimit në atë kohë, të cilat shkatërruan si Serbinë ashtu edhe rajonin, të bëhen qëndrimi zyrtar i sotëm i Republikës së Serbisë. Aq më pak duhet të pranojmë gënjeshtrën toksike, të cilën qeveria e ka përsëritur me vite, se dikush dëshiron ta shpallë popullin serb gjenocidal. Askush nuk e tha këtë, dhe ne e theksojmë qartë këtë në këtë rezolutë.”

Shoqëria civile kujton se pa njohje zyrtare të së vërtetës, nuk mund të flitet për një shoqëri demokratike dhe të ardhme evropiane. Sipas Branimir Gjuroviq, e kaluara e luftës në Serbi përdoret ende si armë politike, gjë që e ndërlikon ndjeshëm procesin e përballjes me të kaluarën. Ai shton se mohimi nuk bëhet vetëm përmes retorikës politike, por edhe përmes aktiviteteve të institucioneve kulturore dhe akademike.

“Kohët e fundit patëm një promovim të përmbledhjes së poezive të Radovan Karaxhiçit në Kooperativën Letrare Serbe, me urime publike nga intelektualë të shquar. Në një mjedis të tillë, mohimi i gjenocidit bëhet shoqërisht i pranueshëm. Njerëzit e dënuar për krime lufte tani janë të ftuar në emisione televizive dhe shfaqen si ekspertë ushtarakë”, thotë Gjroviq, duke paralajmëruar se kështu u transmetohen të rinjve narrativa të rreme.

Në një përpjekje për të hapur çështjen e përgjegjësisë, disa nga deputetët e partive parlamentare pro-evropiane vizituan Srebrenicën për t’u bërë homazhe viktimave. Në njoftimet e këtyre partive, thuhet se duke kujtuar 8372 viktimat, ata po lëvizin drejt një shoqërie më të drejtë dhe po ndërtojnë një të ardhme të përbashkët në rajon.

Një pjesë e shoqërisë në Serbi kërkon një distancim të qartë nga politika e mohimit, pandëshkueshmërisë dhe glorifikimit të krimeve dhe kriminelëve. Me atë rast, në Beograd u mbajt një aksion përkujtimor nga Gratë me të Zeza dhe organizatat e shoqërisë civile, nën sloganin “Nuk do ta harrojmë kurrë gjenocidin në Srebrenicë”. U kërkua që 11 korriku të shpallet zyrtarisht Ditë Përkujtimi dhe që muralet që glorifikojnë Mlladiçin të hiqen.

Shoqëria civile dhe një pjesë e opozitës besojnë se pa një njohje të qartë të gjenocidit, nuk ka as konsolidim demokratik dhe as një të ardhme evropiane për Serbinë. Mohimi, siç theksojnë ata, përfaqëson revizionizëm të institucionalizuar që minon pajtimin dhe stabilitetin në rajon. /RTK