ISHP: Nxënësit në RMV nuk shkojnë në tualetet e shkollave pasi kundërmojnë erë të keqe, gjë që çon në infeksione urinare
Kushtet e këqija në tualetet e shkollave janë arsyeja pse shumica e nxënësve shmangin përdorimin e tyre, gjë që më vonë çon në infeksione të shpeshta urinare dhe kapsllëk për shkak të mbajtjes së zgjatur të urinës dhe jashtëqitjes, tregon Raporti i fundit për qasje në ujë, higjienë dhe kanalizime në mjediset shkollore, të publikuar nga Instituti i Shëndetit Publik. Që vitin e kaluar, ata kanë inspektuar gjithsej 292 shkolla, nga të cilat 107 shkolla në zonat urbane dhe 185 shkolla në zonat rurale.
Siç u tha, zbatimi dhe disponueshmëria e produkteve bazë të higjienës së duarve (sapunit) është problem në një sërë shkollash në vend. Lidhur me këtë temë ka një përkeqësim krahasuar me një vit më parë, 2023, kur 88,1 përqind e shkollave në zonat urbane dhe 79,9 përqind në zonat rurale kishin qasje në produkte higjienike. Përqindja e përgjigjeve pozitive në këtë drejtim në vitin 2024 është mesatarisht 76,3 përqind në shkollat e zonave urbane dhe 68,8 përqind në zonat rurale.
“Në territorin që administrativisht mbulon Qendra për Shëndet Publik – Shkup, në shkollat e qyteteve mësojnë gjithsej 19.172 nxënës, ndërsa në zonat rurale gjithsej 1.739 nxënës. Në NP Ujësjellës-Kanalizim janë të kyçur 29 (72,5%), gjegjësisht 24 urbane dhe 5 shkollat rurale. Në NPK janë të kyçura 2 (5 përqind) shkolla rurale, ndërsa 9 (22,5 përqind) janë të lidhura me ujësjellësin lokal të fshatit. Për sa i përket sigurisë së ujit të pijshëm, në të gjitha shkollat e lidhura me ujësjellësin e qytetit dhe NPK, uji është bakteriologjikosht dhe fizikisht-kimikisht i sigurt. Në shkollat e lidhura me ujësjellësin lokal të fshatit, 66,7 përqind e mostrave janë me defekt bakteriologjik, dhe 33,3 përqind janë me defekt në aspektin e analizave fiziko-kimike”, thuhet në raport.
Aty thuhet se është e një rëndësie të madhe që pikat e ujit të jenë më afër klasave apo edhe në vetë klasat dhe që nxënësit të inkurajohen të pinë ujë më shpesh, veçanërisht ata të klasave të ulëta.
“Për të reduktuar rrezikun e dehidrimit te nxënësit, pikat e ujit të sigurt duhet të jenë të përshtatshme për moshën dhe gjatësinë e përdoruesve/nxënësve, përfshirë ata me aftësi të kufizuara, në mënyrë që ato të përdoren më shpesh dhe aq sa është e nevojshme. Nxënësit që kanë konsum të mjaftueshëm lëngje/uji gjatë orës së mësimit tregojnë memorie më të lartë afatshkurtër dhe rezultate më të mira në testet e analogjisë verbale”, thuhet në raport.
Inspektimet e autoriteteve kanë treguar se pothuajse nuk ka pika për larjen e duarve në vetë klasat, që do të thotë se ato ndodhen më shpesh në tualetet e shkollave.
“Kushtet e këqija në tualetet e shkollave janë arsyeja pse shumica e nxënësve shmangin përdorimin e tyre, gjë që më vonë çon në infeksione të shpeshta urinare dhe kapsllëk për shkak të mbajtjes së zgjatur të urinës dhe jashtëqitjes. Vendet e zhvilluara raportojnë gjithashtu kushte të këqija në disa shkolla, madje edhe në zonat urbane. Hulumtimi i kryer në Suedi dhe Mbretërinë e Bashkuar (MB) tregoi se nxënësit i përshkruajnë tualetet me erë të pakëndshme dhe të frikshme, ku shpesh ndodhin bullizime nga bashkëmoshatarët” thuhet në raport.
Në pjesën e rekomandimeve thuhet se është e nevojshme lidhja e institucioneve arsimore në zonat rurale me ujësjellës qendror ose rajonal dhe eliminimi i plotë i mundësisë së furnizimit me ujë nga objektet individuale të ujësjellësit (burimet, çezmat e fshatit, puse).
“Është e detyrueshme për shkollat që të zhvillojnë Plane të Sigurisë së Ujit në përputhje me standardet ndërkombëtare. Tualetet e shkollave duhet të pajisen me sapun dhe letër higjienike, që duhet të jetë detyrim për drejtuesit e shkollave dhe zbatimi i këtij detyrimi duhet të monitorohet me mbikëqyrje të shtuar inspektuese. Përfshirja proaktive e nxënësve në planifikimin dhe vendimmarrjen në nivel shkolle, si dhe monitorimi i kostove të tjera të ujit është gjithashtu i nevojshëm”, thuhet në raport.
Kujtojmë se një raport paraprak i Institutit të Shëndetit Publik tregoi se 10 përqind e vdekjeve në RMV nga kanceri i mushkërive janë nga ajri i ndotur.
Brenda një viti ka pasur 3 583 vdekje për shkak ajrit të ndotur.
Këto llogari janë bërë për periudhën 2020-2022, ku vlerësohet se 16.1 përqind e vdekshmërisë totale është për shkak ajrit.
“Ajo që duhet theksuar është fakti se vlerësimet në këtë periudhë raportuese (2020-2022) nuk janë të krahasueshme me vitet e mëparshme për shkak të efekteve dhe shfaqjes së pandemisë Covid-19. Kjo veçanërisht është në raport me vitin 2021, kur u regjistrua shkalla më e lartë e vdekshmërisë”, thuhet në raport.
Sipas Institutit, ndikimet shëndetësore dhe barra e sëmundjeve për shkak të ndotjes së ajrit me grimca të pezulluara në Maqedoni, duke përfshirë humbjet ekonomike dhe kostot që lidhen me vdekshmërinë e parakohshme për shkak të ndotjes së ajrit, janë të rëndësishme.
“Tejkalimi i vlerës kufi të përditësuar të Direktivës së BE-së për Cilësinë e Ajrit të Ambientit prej 10 µg/m3 i atribuohet 10.9% të vdekshmërisë totale (5.4% nëse llogaritet sipas vlerës kufi treguese prej 20 µg/m3)”, thuhet në raport.