Filozofët e quajnë fuqinë për të ndryshuar kushtetutën dhe institucionet e pushtetin përbërës

Mr.Ali Heretica

Në një vend demokratik, populli është sovran. Kjo do të thotë se pushteti më i lartë është tek vetë qytetarët. Prandaj është logjike që ne mund të ndryshojmë Kushtetutën dhe institucionet shtetërore. Nëse do të na duhej të jetonim përgjithmonë nën normat dhe institucionet e vendosura nga paraardhësit tanë të largët, nuk do të ishim vërtet të lirë. Thomas Jefferson (1743-1826), babai i rëndësishëm themelues amerikan, e shpreh bukur këtë: “toka u përket të gjallëve në uzufrukt: (…) të vdekurit nuk kanë as pushtet dhe as të drejta mbi të”. Prandaj, ne nuk duhet t’i nënshtrohemi përgjithmonë ‘dorës së vdekur’ të të parëve tanë, por duhet të kemi lirinë për të reformuar rendin politik dhe juridik.

Filozofët e quajnë fuqinë për të krijuar dhe ndryshuar kushtetutën dhe institucionet “pushtetin përbërës”. Ky term është në kontrast me ‘pushtetet e konstituuara’. Këto janë institucionet politike dhe juridike që realisht ushtrojnë pushtetin, por që natyrisht nuk u krijuan vetë: janë të ‘konstituuara’. Procesi konkret brenda të cilit zhvillohen reformat shtetërore janë ndryshimet kushtetuese. Ekziston një tension midis nevojës për stabilitet dhe nevojës për ndryshueshmëri. Një kushtetutë dallohet vetëm nga ligjet e tjera dhe mund të funksionojë si kushtetutë vetëm nëse ka një shkallë të caktuar pandryshueshmërie. Por për shkak se ne si qytetarë jemi sovran, duhet të ketë edhe një mundësi për të ndryshuar kushtetutën.

Pushteti përbërës

Pushteti përbërës është termi që përdorim për të përshkruar pushtetin që vendos, ndryshon ose ruan rendin politik dhe juridik. Pra pushteti përbërës teorikisht i paraprin pushteteve të konstituuara. Këto janë institucionet politike dhe juridike që realisht ekzistojnë dhe ushtrojnë pushtet në shoqëri. Në një demokraci, pushteti përbërës në thelb varet nga qytetarët. I takon vetë popullit të hartojë kushtetutën dhe të vendosë strukturat bazë të shtetit.

kuptime konkrete

Ka shumë diskutime rreth kuptimit konkret të termit pushtet përbërës. Në doktrinën juridike nganjëherë thuhet se është një koncept kufizues që në vetvete mbetet bosh. Ligji zhvillohet në rendin aktual të gjërave, brenda kornizës së ligjeve të shkruara dhe praktikës së vendosur juridike. Fuqia përbërëse që në parim i paraprin atij kuadri është më së shumti një supozim apo edhe një lloj miti, i cili në vetvete nuk ka asnjë rëndësi juridike.Nga pikëpamja filozofike, njerëzit shpesh e shohin atë ndryshe. Disa autorë e kuptojnë fuqinë përbërëse në mënyrë kronologjike. Historikisht, ka pasur gjithmonë një grup të identifikueshëm njerëzish që mblidheshin dhe instalonin një urdhër të caktuar. Sipas kësaj pikëpamjeje, asambleja e parë përbërëse e Belgjikës, e ashtuquajtura Volksraad e 1830-1831, mund të shihej si fuqia përbërëse. Të tjerë theksojnë rëndësinë sociologjike. Ka vërtet një lloj force mbështetëse që mban institucionet aktuale politike dhe ligjore. Institucionet mund të vazhdojnë të ekzistojnë dhe të punojnë, sepse qytetarët janë të gatshëm të shkojnë çdo ditë me atë sistem. Në këtë kuptim, rendi ynë shoqëror vërtet e gjen gjendjen e tij të mundësisë në vullnetin apo fuqinë e qytetarëve.

Nganjëherë argumentohet se pushteti përbërës është veçanërisht i rëndësishëm në kuptimin simbolik. Në një demokraci, ligjet shpallen dhe të gjitha llojet e vendimeve merren ‘në emër të popullit’. Në realitet, mund të jenë politikanët ata që janë në kontroll. Por fakti që në ushtrimin e pushtetit të tyre ata gjithmonë i referohen burimit të pretenduar të atij pushteti, përkatësisht qytetarëve, bën ndryshim. Në fund të fundit, e bën të qartë se ai pushtet nuk u përket vetë politikanëve. Prandaj, ata mund ta ushtrojnë atë pushtet në mënyrë legjitime vetëm nëse e bëjnë këtë në përputhje me dëshirat e vetë qytetarëve. Historia e konceptit

Ishte revolucionari francez Emmanuel Joseph Sieyès (1748-1836) që popullarizoi termin. Sipas tij, pushteti përbërës ua delegon pushtetin pushteteve të konstituuara. Ideja është që institucionet e krijuara nuk mund të marrin kurrë më shumë pushtet sesa u ishte dhënë fillimisht. Kushtet e delegimit të pushtetit dhe kompetencat që ato ushtrojnë në fakt jepen nga pushteti përbërës. Duke ia atribuar pushtetin përbërës ‘kombit’, Sieyès, me këtë linjë mendimi, i jep autoritet dhe prioritet kohor kombit (mbi institucionet dhe administratorët). Paradoksi i pushtetit përbërës

Sieyès lançoi konceptin e pushtetit përbërës në periudhën e Revolucionit Francez. Në atë kohë, koncepti ishte shumë inovativ dhe ndihmoi për të minuar legjitimimin klasik të monarkisë franceze. Sieyès donte ta bënte të qartë një herë e mirë se pushteti politik në parim u përket vetë qytetarëve, pasi e ka origjinën nga ata qytetarë. Megjithatë, në shekujt që pasuan, është bërë e qartë se koncepti i ‘pushtetit përbërës’ krijon shumë probleme konceptuale. Problemi kryesor që filozofët vënë në dukje është i ashtuquajturi “paradoksi i pushtetit përbërës”. Ky paradoks mund të kuptohet në të paktën tre mënyra.

Së pari, ekziston problemi i regresionit. Pushteti konstituiv themelon në thelb të gjitha procedurat dhe institucionet politike. Me fjalë të tjera, ai përcakton të gjitha ‘format’ përmes të cilave do të ushtrohet pushteti i konstituuar. Por vetë ushtrimi i pushtetit përbërës kërkon disa formalitete. Pa procedura (p.sh. zgjedhja e vendimeve të shumicës) është thjesht e pamundur të merren vendime kolektive. Por zgjedhja e një procedure të veçantë do të përcaktojë në mënyrë të pashmangshme edhe rezultatin. Megjithatë, një fuqi krejtësisht pa formë është e vështirë të imagjinohet dhe me siguri nuk do të jetë në gjendje të veprojë me efikasitet në realitet. Kjo është arsyeja pse pushteti përbërës ndonjëherë krahasohet me të ashtuquajturën “gjë që është sich” e filozofit gjerman Immanuel Kant (1724-1804). Fuqia përbërëse supozohet pas të gjitha pushteteve që ne shohim në punë në institucionet dhe procedurat ekzistuese, por nuk mund të vërehet kurrë ‘në vetvete’ – krejtësisht e ndarë nga çdo institucion apo procedurë. Edhe sikur t’i japim popullit fuqinë për t’u shprehur për kushtetutën, për shembull në një referendum, disa vendime tashmë janë marrë paraprakisht (zgjedhja e formës së referendumit, pyetja që shtrohet, etj.). Pra, ekziston një kërcënim i regresionit të pafund.

I lidhur ngushtë me këtë është problemi i përfaqësimit. Çdo ushtrim pushteti kërkon që të thuhen gjëra: paraqiten pretendime ose kërkesa të caktuara, dikush shpreh atë që duhet bërë dhe në përgjithësi, gjuha krijon një imazh të grupit që dëshiron të ushtrojë pushtetin. Këto nuk janë rastësore, përkundrazi: është thelbësore për krijimin e një grupi që një ose më shumë njerëz, nëpërmjet gjërave që thonë dhe bëjnë, të krijojnë një imazh të caktuar kolektiv për veten. Shkencëtari politik australian Michael Saward (°1960) argumenton se çdo ushtrim i pushtetit është i lidhur pazgjidhshmërisht me formulimin e atyre që ai i quan ‘pretendime përfaqësuese’, pretendime që mund të pranohen ose refuzohen nga grupi.Sieyes gjithashtu i kushtoi shumë vëmendje atij elementi të përfaqësimit. Ai besonte se pushteti përbërës mund të shprehej më së miri përmes një asambleje përfaqësuesish specialë. Në një shoqëri të madhe dhe moderne kjo duket e pashmangshme. Çdo vendim për çështje kushtetuese do të kërkojë një diskutim të kujdesshëm dhe jo të gjithë mund të marrin pjesë në të njëjtën kohë. Por problemi nuk është thjesht numri i madh i qytetarëve. Edhe në komunitetet shumë të vogla do të ketë mekanizma përfaqësimi në punë. Gjithmonë do të ketë njerëz që flasin në emër të grupit dhe thonë me zë të lartë – megjithëse ndoshta jo fjalë për fjalë – kush jemi dhe çfarë saktësisht duam. Nëse këto pretendime përfaqësuese kanë sukses, ato do të na ndihmojnë të shohim veten si anëtarë të këtij grupi me këto pretendime specifike. Por nëse shfaqja e një vullneti kolektiv ndërmjetësohet gjithmonë nëpërmjet përfaqësimeve specifike, atëherë kjo nënkupton se pushteti përbërës nuk mund të njihet kurrë në një formë krejtësisht ‘të pastër’. Ai fuqi shfaqet vetëm përmes koncepteve, skemave ose imazheve të caktuara, domethënë përmes elementeve të caktuara përfaqësuese ose simbolike me të cilat kjo fuqi nuk përkon kurrë plotësisht dhe nuk mund të jetë kurrë plotësisht vetë autori.