Një liberalizëm i pakicave të përhershme

Publikuar 08:59 10 February, 2023

Mr.Ali Hertica

Liberalizmi i frikës i Shklarit nuk bazohet në teori abstrakte të natyrës së njeriut apo natyrës së drejtësisë, por në përvojën e brishtësisë sonë. Shoqëritë tona janë më të larmishme se kurrë dhe ne nuk do të arrijmë kurrë konsensus se si ta jetojmë jetën dhe cilat vlera të ndjekim. Por ky pluralizëm vlerash – aq karakteristik për teoritë liberale – nuk rezulton në një vakum moral për Shklarin. Sa të ndryshëm jemi në konceptimin tonë për të mirën, aq të bashkuar jemi në frikën dhe neverinë tonë ndaj mizorisë fizike dhe psikologjike. Përvoja e përbashkët universale e frikës dhe dhimbjes nuk vihet kurrë në pikëpyetje dhe për këtë arsye duhet të jetë pikënisja për një politikë që vlerëson lirinë.

Kjo mund të mos tingëllojë shumë revolucionare. A nuk çon një liberalizëm që fokusohet vetëm në parandalimin dhe shmangien e vuajtjeve më të rënda drejt një politike të reduktimit të dëmit që fal lehtësisht ‘të këqijat më të vogla’ dhe nuk ka sy për përmirësimin strukturor të shoqërisë? A nuk është pikërisht ky një liberalizëm që e redukton politikën në një funksion roje nate, që i shërben vetëm paqes dhe sigurisë? A nuk është “liria nga frika” e njëjtë me nocionin e Berlinit për “lirinë negative” – pa pengesa dhe detyrime – të cilin shoqëria kryesisht e lë veten të ndjekë rrugën e saj.Liberalizmi i frikës i Shklarit vërtet është lexuar shpesh kështu, por është i gabuar. Ajo thekson shprehimisht se ky liberalizëm dëshiron të “kufizojë të gjitha burimet e frikës së shmangshme”. Dhe këto burime ndryshojnë me kalimin e kohës. Shklar është i pari që pranon se burim frike mund të jetë jo vetëm shteti, por edhe korporatat e mëdha dhe individët e fuqishëm. “Frika nga frika” ndryshon sipas rrethanave historike dhe sociale. Liberalizmi duhet të lidhet me këtë pa pushim duke marrë seriozisht përvojën konkrete të njerëzve dhe duke dëgjuar viktimat e abuzimeve me pushtetin.

Prandaj, Shklar është kritik ndaj konceptit të lirisë së Berlinit dhe thekson pa ndryshim rëndësinë e kushteve sociale dhe politike pa të cilat liria mbetet një guaskë boshe. Përveç ndarjes dhe shpërndarjes së pushteteve, kushti më i rëndësishëm për Shklarin është ulja e pabarazisë. Një nga njohuritë e saj thelbësore është se pragu për abuzim me pushtetin, frikësimin dhe mizorinë bëhet më i ulët me rritjen e distancave sociale. Prandaj, ajo argumenton për një ‘barazitarizëm negativ’, i cili nuk përpiqet për barazi, por kufizon pabarazinë për hir të vuajtjeve që ajo shkakton. Vetë Shklar e përmbledh mirë: “Ky liberalizëm shpreson të ndërtojë një shoqëri ku të gjithë mund të jetojnë jetën e tyre pa frikën e ngacmimeve nga aktorët publikë apo privatë. Rrjedhimisht, liberalizmi i frikës mbështet kufizimin e të gjitha formave të pabarazisë sociale. Pa u përpjekur as për një gjendje barazie të plotë, ajo kërkon vetëm të frenojë ato pabarazi që vendosin fuqinë e një kërcënimi efektiv në duart e disave. Çdo përqendrim i pushtetit në shoqëri që i frikëson njerëzit të humbasin punën, shëndetin ose arsimin duhet të refuzohet.

Kjo nuk është e vetëkuptueshme. Pavarësisht nga neveria jonë e përbashkët ndaj frikës dhe vuajtjes, sipas Shklarit, njerëzimi karakterizohet nga “një refuzim pothuajse universal për të dëgjuar” viktimat e padrejtësisë. Në fund të fundit, padrejtësia del në pah vetëm kur shkelen ligjet, rregullat dhe parimet e përgjithshme, thotë ajo, dhe padrejtësinë e shohim kryesisht si mungesë drejtësie. Por përvoja e padrejtësisë i paraprin çdo shteti ligjor. Gjuha për t’i bërë të dukshme padrejtësitë e reja shpesh ende duhet shpikur. Prandaj, Shklar e sheh si detyrën tonë t’u japim gjithmonë fjalën e parë viktimave: vuajtja e tyre mund të jetë thjesht rezultat i një abuzimi me pushtetin që deri më tani ka mbetur i padukshëm për shoqërinë në përgjithësi dhe politikën në veçanti. “Një refuzim pothuajse universal për të dëgjuar”

Frika dhe vuajtja nuk mund të zhduken kurrë plotësisht. Shklar nënvizon me delikatesë se çdo përpjekje për ta bërë këtë do të marrë tendenca totalitare dhe shpesh do të ketë efektin e kundërt. Një kontroll i përhershëm i mirëqenies sonë fizike dhe psikologjike nuk çon saktësisht në një shoqëri të lirë, por në një makth orwellian. Për shkak se forma të reja të frikës dhe vuajtjes do të shfaqen gjithmonë, është thelbësore që viktimave t’u jepet një zë, që t’i dëgjojmë me seriozitet dhe t’i kompensojmë aty ku është e mundur. Në vend që të shikojë verbërisht pyetjen se si duhet të duket një shoqëri e drejtë, liberalizmi, sipas Shklarit, përfiton shumë më tepër nga një “teori e padrejtësisë”. Liberalët duhet të zhvillojnë një ndjeshmëri të vazhdueshme ndaj viktimave të frikësimit, abuzimit të pushtetit dhe padrejtësisë.Kjo nuk është e vetëkuptueshme. Pavarësisht nga neveria jonë e përbashkët ndaj frikës dhe vuajtjes, sipas Shklarit, njerëzimi karakterizohet nga “një refuzim pothuajse universal për të dëgjuar” viktimat e padrejtësisë. Në fund të fundit, padrejtësia del në pah vetëm kur shkelen ligjet, rregullat dhe parimet e përgjithshme, thotë ajo, dhe padrejtësinë e shohim kryesisht si mungesë drejtësie. Por përvoja e padrejtësisë i paraprin çdo shteti ligjor. Gjuha për t’i bërë të dukshme padrejtësitë e reja shpesh ende duhet shpikur. Prandaj, Shklar e sheh si detyrën tonë t’u japim gjithmonë fjalën e parë viktimave: vuajtja e tyre mund të jetë thjesht rezultat i një abuzimi me pushtetin që deri më tani ka mbetur i padukshëm për shoqërinë në përgjithësi dhe politikën në veçanti.

Kjo është vendimtare, sepse çfarë konsiderohet e padrejtë dhe çfarë jo është një zgjedhje politike. Megjithatë, Shklar tregon me shumë detaje se kjo zgjedhje shpeshherë depolitizohet. Ne e hedhim poshtë padrejtësinë si fat të keq personal ose fatkeqësi natyrore. Ne nuk e shohim si një padrejtësi që duhet ta korrigjojmë, por si një aksident që do të ishte i pashmangshëm. Skllavëria, lufta, varfëria, pabarazia, agresioni seksual mashkullor dhe mekanizmat e tregut të kapitalizmit – politika justifikon pa ndryshim frikën dhe vuajtjen që shkaktojnë këto fenomene duke iu drejtuar domosdoshmërisë së tyre të supozuar. “Të zotërosh domosdoshmërinë është të sundosh.

Por fatkeqësitë e së shkuarës janë padrejtësitë e sotme. Aty ku më parë tërmetet, pandemitë dhe zitë e bukës ishin një ndëshkim i domosdoshëm nga Zoti, tani e konsiderojmë detyrën tonë t’i parandalojmë këto të këqija ku të jetë e mundur dhe t’i riparojmë ato aty ku është e mundur. Shkaku i padrejtësisë është përfundimisht i parëndësishëm, ajo që ka rëndësi është nëse vuajtja mund të lehtësohet.