Nacionalizmi klasik dhe të drejtat e njeriut

Mr.Ali Hertica

Nacionalizmi është një ideologji e bazuar në idenë se njerëzit janë besnikë ndaj shtetit, kombit ose popullit të tyre.Një formë e moderuar e nacionalizmit mund t’i sjellë dobi një vendi: qytetarët ndihen më të përfshirë në çështjet kryesore të shoqërisë së tyre dhe janë të përgatitur për të mbrojtur vendin e tyre kundër kërcënimeve të huaja. Ka shumë të meta për një nacionalizëm më të zjarrtë. Njerëzit pastaj i kushtojnë një rëndësi kaq të madhe shtetit ose kombit të tyre, saqë ata mbështesin një luftë agresive, duan të armatosin rëndë vendin ose popullin e tyre dhe të anulojnë bashkëpunimin me vendet e tjera. Ndjenjat nacionaliste shpesh janë manipuluar nga liderë, si Sllobodan Millosheviqi, i cili nisi luftërat me shtetet jugosllave të Sllovenisë, Kroacisë, Bosnjës dhe provincës së Kosovës.Nacionalizmi është po aq i vjetër sa historia: në kohët më të vjetra, popuj si babilonasit, egjiptianët dhe kinezët shpesh ndiheshin superiorë ndaj popujve të tjerë, më ‘barbarë’. Nacionalizmi modern, i bazuar në idenë e një natyre të veçantë të shtetit të vet, filloi në Angli në shekullin e 17-të.

Populizmi është emërtimi për rrymat politike që pretendojnë se ‘flasin në emër të popullit’. Lëvizjet populiste përgjithësisht organizohen rreth një lideri dhe mund të kenë ose jo një aparat partiak. Populistët nuk i pëlqejnë partitë politike të krijuara dhe “elitën” që drejtojnë vendin. Populistët janë nacionalistë: ata theksojnë njerëzit e tyre “të vet” karakteri i të cilëve do të kërcënohej nga ndikimi i huaj. Prandaj, në populizëm, këto janë kryesore: një neveri ndaj ‘elitës’ dhe ‘partive të themeluara’, interesi i ‘vullnetit të popullit’, interesi i ‘kombit të vet’ dhe lidershipit që nuk zgjidhet nga një parti por që e quan veten.Populizmi, për aq sa nuk është racist, gjuhë urrejtjeje apo i dhunshëm, në parim është i pajtueshëm me të drejtat e njeriut. Populistët theksojnë të drejtat e njeriut për aq sa ato përfitojnë nga vizioni dhe praktika e tyre. Për shembull, ata mbrojnë lirinë e shprehjes së anëtarëve të lëvizjes, por mund të kthehen kundër asaj të të tjerëve. Për populistët, ruajtja e vlerave kombëtare apo tradicionale është më e rëndësishme sesa garantimi i vlerave universale (si liria fetare dhe mosdiskriminimi).

Akuzat për “fashizëm” bëhen ndonjëherë kundër lëvizjeve në të djathtën ekstreme. Fashizmi është emëruar pas paraqitjes së tij origjinale në Itali në vitet 1930. Ai u bë një emërtim më i përgjithshëm i një ideologjie që lavdëron masivitetin, pabarazinë njerëzore, udhëheqjen absolute, ndjekjen e pushtetit dhe nacionalizmin. Teorikisht, fashizmi është përcaktuar si “heqja e dallimit midis kapitalit dhe punës”: punëdhënësit dhe punëtorët (sindikatat) nuk duhet të kundërshtojnë njëri-tjetrin, në një formë të luftës së klasave, por të bashkëpunojnë për qëllimin e përbashkët me njëri-tjetrin dhe me shteti dhe kisha. Fashizmi u kthye kundër pacifizmit, liberalizmit dhe veçanërisht kundër komunizmit. Formulimi i Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, pas Luftës së Dytë Botërore, u frymëzua fuqishëm nga neveria ndaj fashizmit. Prandaj, mendimi fashist është në kundërshtim me pothuajse çdo nen të traktateve bashkëkohore të të drejtave të njeriut. : ‘Nacionalizmi është bërë një lëvizje për t’u llogaritur.’ Ndoshta, por pse? Nga analiza e Beekers se ‘elita në vendin tonë nuk ka mundur të formulojë një përgjigje për dyzet vjet’? Apo ndoshta për shkak se të gjithë kanë bërë papagallë njëri-tjetrin për disa dekada që është koha për më shumë nacionalizëm dhe Beekers i bashkohet radhëve, pa e ditur se çfarë bëjmë dhe çfarë nuk duam?Ajo që përfiton nga Beekers është ideja se nacionalizmi është i veçantë dhe duhet trajtuar me doreza, sepse ka shumë mjerim të lidhur me të. Dhe pikërisht për shkak se ka shumë mjerim të lidhur me të, ai mbetet një mjet efektiv për të gjeneruar vëmendje. Ju nuk keni nevojë të thelloheni në të për këtë.Merrni debatin për një kuotë për azilkërkuesit. Të deklarosh se kjo duhet të jetë ‘e negociueshme’, siç bën Beekers, duket se tregon se ai është më pak i interesuar për faktet sesa për vëmendjen që ju merrni kur vendosni një këndvështrim ‘të fortë’. “Kuotat e azilit” diskutohen prej vitesh. Ideja thjesht nuk del shumë mirë sepse ka traktate dhe hungarezë që qëndrojnë në rrugë.Ndoshta është mirë të sjellim në mendje dy imazhe të nacionalizmit – një thjeshtim, por shpresojmë se funksional këtu. Përpjekja për emancipim të ‘kombeve’ nga perandoritë më të mëdha (për shembull, Austro-Hungaria ose Perandoria Osmane) mund të kuptohet me dashamirësi, si një përpjekje për emancipim. Ndoshta i krahasueshëm me atë lloj nacionalizmi që tingëllonte gjithashtu si një përgjigje ndaj kolonializmit: “komuniteti i imagjinuar” i Benedict Anderson që ngrihet kundër shtypësve. Njerëz të zakonshëm që përmes modernitetit (mendojnë duke lexuar gazeta dhe libra) zbulojnë se ndajnë një histori me njerëz nga njëqind kilometra larg. “Vuajmë nën të njëjtin shef, t’i presim kokën.” Kishte një fije shprese.

Por nacionalizmi që theksonte kontrastin nuk ishte kurrë i largët. Nuk bëhej fjalë për çlirimin, por për vendlindjen dhe gjakun dhe të drejtat ekskluzive që do të vinin me të. “Ne vuajmë nga të huajt, le t’i përzënë ata.” Ky është nacionalizmi që solli Luftën e Dytë Botërore, ku moderniteti bëri të mundur përzgjedhjen etnike dhe gjenocidin në një shkallë të paimagjinueshme. Ai variant na bëri të dridhej për një kohë të gjatë nga termi nacionalizëm: njerëzit e zakonshëm duhej të mjaftoheshin me zgjidhje të tjera.Ajo drithërimë tani i përket së shkuarës, sepse po t’i shikoni dy herë diskutimet e njëzet viteve të fundit, do të shihni se jemi mësuar sërish me nacionalizmin, pavarësisht nga forma e tij e saktë. Duke gjykuar nga sa herë e hasni verdiktin në gazetë apo në Dhomën e Përfaqësuesve, nuk ka asgjë të veçantë në pretendimin se ‘kombi ka të drejtë të ekzistojë’, se banorët e një vendi ‘ndajnë më shumë se një sistemi tatimor” ose se “gjuha dhe kultura e vet është diçka për t’u krenuar”. Termi nacionalizëm është kryesisht negativ. Këtë e mundësojnë mediat, në të cilat nacionalizmi kuptohet si format e tij ekstreme. Në veçanti, etno-nacionalizmi me format e tij ekstreme – fashizmi, shovinizmi, ksenofobia etj. Këto prirje theksojnë se një kombësi është superiore ndaj një tjetri dhe në thelb është antinjerëzore.Vlerat kryesore të nacionalizmit janë besnikëria dhe përkushtimi ndaj kombit të tyre, patriotizmi, pavarësia politike dhe ekonomike. Si lëvizje politike synon të mbrojë interesat e kombit në marrëdhëniet me shtetin. Në të njëjtën kohë, ithtarët e nacionalizmit tradicional dënojnë fanatizmin kundër kombeve të tjera. Përkundrazi, ideologjia mbron bashkimin e sektorëve të ndryshëm të shoqërisë.Parimet themelore të nacionalizmit përfshijnë gjithashtu të drejtën e kombeve për vetëvendosje; e drejta e kombeve për të marrë pjesë në procesin politik; vetëidentifikimi kombëtar; kombi si vlera më e lartë.

Nacionalizmi është një ideologji relativisht e re, ajo u shfaq vetëm në shekullin e 18-të. Specifikimi i saj qëndron në faktin se nuk ka ideologë dhe mendimtarë të shquar që do t’i paraqisnin parimet e tij në një formë lakonike. Por pavarësisht kësaj, ai pati një ndikim jashtëzakonisht të rëndësishëm në jetën shoqërore dhe politike. Disa nga idetë e tij u mishëruan në liberalizëm, konservatorizëm, socializëm.Nacionalizmi klasik u ngrit si një formë proteste kundër shtypjes dhe paligjshmërisë kombëtare. Ai kontribuoi në çlirimin nga kolonializmi, format e ndryshme të diskriminimit dhe krijimin e një shteti të pavarur kombëtar. Veçanërisht falë përhapjes së nacionalizmit, dhjetëra shtete të pavarura u krijuan në vendet e Azisë, Afrikës dhe Amerikës Latine. Ideologjia nacional-demokratike është e përhapur në vendet e hapësirës post-sovjetike. Falë saj u formuan Lituania, Ukraina, Gjeorgjia etj.