“Epokat e Errëta”, a mund të ndalojmë rikthimin e tyre apo janë të pashmangshme?
Mesjeta shpesh konsiderohet si një epokë e errët e historisë, një mbretëri obskurantizmi. Vetë emri thekson pafytyrësinë e kësaj epoke, e cila është lënë në hije nga: antikiteti dhe rilindja, më të pasura në kuptimin estetik dhe kulturor.
“Epoka e bronzit mori fund rreth vitit 1200 para Krishtit, falë një “kolapsi të sistemeve””
James I. Porter, Autor i Homerit: The Very Idea (University of Chicago Press, 2021)
Çfarë e bën një epokë ‘të errët’? Në një botë të polarizuar si kjo e jona, njerëzit kanë më shumë gjasa të tregojnë për një epokë të errët të afërt sesa të pranojnë se tashmë po jetojmë një epokë të tillë.
Greqia e lashtë ka një ‘Epokë të Errët’ në libra, ndonëse diçka e tillë ka pasur shumë debate.
Koha nuk vihet në dyshim. Epoka e bronzit që i parapriu asaj përfundoi rreth vitit 1200 para Krishtit, falë një ‘kolapsi të sistemeve’. Në të gjithë Mesdheun, nga Greqia në Levant dhe Azinë e Vogël, qytetërimet u zhdukën brenda një periudhe prej rreth një shekulli, por pa ndonjë arsye të dukshme, raporton abcnews.al.
Arkeologjia sugjeron një sërë shkaqesh: tërmetet dhe stuhitë e zjarrit, pushtimet, duke i shtuar edhe fatkeqësitë natyrore. Njohuritë për shkrimin dhe teknologjitë e tjera janë zhdukur. Vendet u shkatërruan, popullsia u shpërnda, nëpërmjet migrimeve masive.
Një gjysmë mijëvjeçar më vonë, gjithçka që humbi rilindi në atë që sot quhet rilindje.
Alfabeti grek u shpik në fillim të shekullit të tetë. Deri në vitin 700 para Krishtit, Greqia, së bashku me pjesën tjetër të Mesdheut, ishin drejt një rrugë të shpejtë të rimëkëmbjes. Pjesa tjetër është histori.
Poezitë, rreth vitit 750 para Krishtit, janë një e dhënë e çmuar e kësaj epoke të “errët”. Ata dokumentojnë kolapsin e epokës së bronzit: Troja ishte një nga shembujt. Ata na tregojnë gjithashtu se kolapsi u pasua nga një periudhë introspeksioni. Greqia reflektonte mbi një kujtim të paqartë të një të shkuare dikur vezulluese dhe tani traumatike.
Apokalipsi i Greqisë ishte prapa tij, jo i afërt. Ndoshta mësimi më i madh është se reflektimi mbi të kaluarën mund të jetë preludi për një të ardhme të re.
‘Epoka e Errët’ greke njihet tani si ‘Epoka e Hekurit’, që nënkupton një metal të ri dhe një riformulim të kulturës. Epokat e errëta nuk zgjasin shumë dhe ato kurrë nuk janë plotësisht të errëta, raporton abcnews.al.
“Njerëzit e Irlandës së Epokës së Hekurit mund të kenë gjetur mënyra të reja për të folur me perënditë e tyre dhe për të kultivuar tokat e tyre që ne nuk i kuptojmë plotësisht”
Gillian Kenny, bashkëpunëtor kërkimor në Qendrën për Studime të gjinive dhe të Grave, Trinity College Dublin
Një ‘Epokë e Errët’ nënkupton ekzistencën e një ‘Epoke të Ndritshme’ që i parapriu errësirës, por nuk ka qënë gjithmonë kështu.
Në kontekstin e Europës mesjetare, termi përdoret shpesh për të përshkruar rënien e supozuar të ‘qytetërimit’ që ndodhi pas rënies së Romës. Irlanda u cilësua si përjashtimi i vetëm, i ndritshëm nga ky kolaps i madh kulturor.
Siç e dimë tani, periudha e hershme mesjetare ishte një periudhë e aktiviteteve ekonomike, sociale, kulturore dhe fetare, jo vetëm në Irlandë.
Ideja e një ‘Epoke të Errët’ është e modës së vjetër dhe nuk është e vërtetë.
Në fakt ka ‘Epoka të Errëta’ të cilat nuk janë aspak të pashmangshme. Ekziston një periudhë në arkeologjinë irlandeze e njohur si ‘Epoka e Errët irlandeze’ ose, më e zakonshme, ‘ndërprerja e epokës së hekurit’.
Termi aludon në një periudhë çuditërisht të zbrazët që shtrihet rreth viteve 200 para Krishtit deri në vitin 300 pas Krishtit. Gjatë kësaj periudhe ka shumë pak gjurmë të veprimtarisë të njerëzve. Në vend të kësaj, përpjekjet e tyre duket se janë përqendruar në ndërtimin e qendrave të mëdha rituale.
Këto ndryshime mund të kenë qenë një përgjigje ndaj rënies së popullsisë dhe faktorëve mjedisorë, të cilët shkaktuan një zhvendosje drejt blegtorisë nga bujqësia, raporton abcnews.al.
Njerëzit e Epokës së Hekurit në Irlandë që kryenin aktivitete rituale në shkallë të gjerë në vende të tilla si Emain Macha, një tempull i madh prej druri i ndërtuar në Armagh rreth vitit 95 pes, nuk mund të thuhet se kanë jetuar në një ‘epokë të errët’ që nuk mund ta kishin shmangur.
Ata thjesht mund të kenë gjetur mënyra të reja për të folur me perënditë e tyre dhe për të kultivuar tokat e tyre. Ajo që është e vërtetë për periudhën e mesjetës së hershme është gjithashtu e vërtetë për “epokën e hekurit’ në Irlandë.
Angela Jane Weisl, pedagoge e gjuhës angleze në Universitetin Seton Hall, Nju Xhersi
Termi ‘Epoka e Errët’ u shpik për të përshkruar periudhën e hershme mesjetare në Europë. Ky emër i atribuohet Petrarkës, për të cilin periudha postklasike ishte ‘errësirë’ në krahasim me ‘dritën’ e madhe të antikitetit klasik dhe Rilindjes.
Por sigurisht që njerëzit që jetonin në Europë midis pushtimit të Romës dhe shpikjes së shtypshkronjës, nuk e perceptonin këtë epokë si ‘të errët’. Ka përjashtime – disa kritikë kanë argumentuar se natyra elegjiake e poezisë së vjetër angleze buron nga Britania nën sundimin romak, një qytetërim më i sofistikuar se i tyre.
Në këtë mënyrë, njerëzit në mesjetë vazhduan të gjurmonin trashëgiminë e tyre që nga themelimi i Romës, raporton abcnews.al.
Letërsia, historia, arti dhe arkitektura e tyre janë ndikuar nga klasikët. Disa vepra të kohëve të fundit kanë zhvlerësuar termin ‘Epokë e Errët’ dhe kanë propozuar në vend të saj një termë të ri ‘Epoka e Ndritshme’ ose një ‘Epoka e Dritës’, duke treguar trashëgiminë e pasur klasike si dhe shpikjet dhe arritjet e shumta të Mesjetës së hershme.
‘Epoka e Errët’ (dhe ‘Mesjetare’) përdoret ende për të treguar shoqëritë që perceptohen si primitive, të prapambetura ose të ndryshme, kjo gjuhë, së bashku me gjuhën e kryqëtarëve u përhap në të dyja anët pas 11 shtatorit dhe sulmeve terroriste në SHBA dhe Londër.
“Epoka e Errët” ka humbur çdo referencë të vërtetë historike; gjithçka që mbetet është nocioni i Petrarkës se disa të kaluara janë më të prapambetura se të tjerat. Përdorimi i termit ‘Epokë e Errët’ është një mënyrë tjetër që njerëzit ose vendet të ndërtojnë epërsinë e tyre nga inferioriteti i të tjerëve dhe mosgatishmëria e tyre për të pranuar se e kaluara mund të ketë qenë po aq e ndritur.
“Disa mendojnë se një epokë e errët dixhitale është e pashmangshme”
Sara Mohr, bibliotekare e bursave dixhitale në Hamilton College, Nju Jork
Historitë kanë identifikuar një sërë epokash të errëta në të kaluarën njerëzore. Ndërsa shumë historianë nuk kanë preferuar të përdorin më termin ‘Epokë e Errët’, duke e konsideruar atë të gabuar..
Por sot kemi një tjetër term: “epokë e errët dixhitale”. Nëse epokat e errëta historike krijohen nga mungesa e burimeve, epoka e errët dixhitale është rezultat i formateve të vjetëruara të skedarëve, përparimit të shpejtë në teknologji dhe brishtësisë së dokumenteve virtuale.
Disa mendojnë se është e pashmangshme. Por ka nga ata që kërkojnë një zgjidhje për ruajtjen e informacionit tonë në të ardhmen. Projekti Memory of Mankind, për shembull, synon të mbështesë njohuritë përmes ruajtjes së pllakave qeramike në një minierë kripe në Austri.
Për njerëzit që ndërmarrin përpjekje të tilla, historia është mësuesi më i mirë.
Projekti Memory of Mankind i përshkruan pllakat e tyre qeramike – në të cilat janë gdhenur libra, tregime dhe kujtime, si ‘pllaka moderne prej balte’, të frymëzuara nga ato të Mesopotamisë së lashtë, të cilat kanë mbijetuar pas dhjetëra e mijëra vitesh.
Megjithatë, qëndrueshmëria e pllakave të Mesopotamisë nuk është për shkak të elasticitetit të natyrshëm të argjilës. Shumë mbijetuan edhe pasi qytetet u shkatërruan. Por më e rëndësishmja, ato u kopjuan në mënyrë të përsëritur.
Vetë epokat e errëta mund të mos ekzistojnë. Por, ndërsa vazhdojmë të përqendrohemi në konceptin e epokave të errëta të ardhshme, ne do të vazhdojmë të mendojmë se një epokë e errët dixhitale është përparimi kryesor i epokës sonë dixhitale aktuale.